Sunday, 12 July 2015

Sum deihluat hoihlo hi

A masa in sum cih ciang leitung nate genna zong hi thei hi.Bang leh bang leh a masa in Mangmuhna 2:12-17 ngaihsun phawt dih ni; Hih Laisiangtho taang pen Topa Jesu in Pawlpi sagihte laka khat Pergaum pawlpi adinga –agen ahi hi.Khristian  hi kawmin topa Jesu ki nung-ngat kha zel hi.Balaam tangthu  Gamlak vaakna 22-31 ah kimu thei hi.Balaam pen Jentail mi ahi hi.Pasian’ teeltuam Israel ten a kiim leh kiang minamte zo zel uh hi.Barak’ gam hong naih sem sem ciangin Barak lau lua ahihmanin Balaam maai biak hi.”Pasian kamsang hi ve cin, Israel mipi te hamsiat ekh sin aw” ci-in sum tampi tawh tah hi.Barak in Balaam sum la kha ahihmanin bangmah hihsakloh ding nuamsa lo hi.Tua pan Moab numeite Israel mipite kiimnai ah omsak hi.Tua Moab nungak melhoihte Israel tangval te tawh hong kiteeng uh hi.Hong kiteen ciangun Moab numei ten Pasian deihloh ‘milim’ om van hong keng uh hi.Tua pan Israel mite mawhna ah hong lut kha uh hi.Pasian heh lua ahihmanin Israel mi 24,000 kithat hi.

Sum deih mana leitung tawh kilawm takna in milim biakna piangsak hi.Sum deih luatna leh milim biakna pen sa lam leh kha lamah Pasian huat mah mah khat ahi hi.Korinth Masa sung khawngah zong hih thu nih na gen hi.Jeim 4:4 ah “A pangtatte aw, leitung tawh kipawlin Pasian tawh kilemlohna ahih thei lo na hi uh hiam?Tua ahihleh leitung tawh aki pawlmi peuhmah  in Pasian’ gaal a suak hi” cih thu kimu hi.Leitung tawh kilawm takna ahi sum deihluatna pen Pasian in deih vet lo hi.

Sum leh paai leh leitung nate Satan vanzat ahi hi.Satan vanzat khempeuh Jesu dona hi.Johan in zong,”Mi in leitung a it leh pasian it thei lo hi” ci hi.Sum deihluatna in leitung itna hi a, Pasian itna hi lo hi.Sum deih lua ten Pasian sangin sum thupi sakzaw uh hi.Tua ahihmanin sum siangtho leh sum siangtho lo cihte zong khualzo nawn lo uh hi.Leitung nawpsakna leh gitlohna tuam tuam te  sum hang a piang ahi hi.Zomi khristian te mithat leh milim bia om liang lo hi.Ahizongin sum leh paai ki deih lua liang zaw zen hi.Sum deiluat pen  Jesu nung-ngatsanna ahihmanin milim biak mah tawh kibang hi.Sum leh paai pen leitung vai lua ahihmanin Pasian zia tawh kituak thei lo hi. Sum deih lua mite siangtho nuntakna nusia in a siangtho lo munah lut kha zel hi.Tua pen  Jesu zakdah mah mah khat ahi hi.

Sum deihlua mite sum sila suak thei uh hi.Sum sila suakte in sum thupi ngaihsut pen uh hi.Tua ahihmanin a lungsimah Pasian’ ading mun awng om lo hi.A sum ngah nang ahih naak leh a kilawm leh kilawm lo khualzo nawn lo hi.Pasian deihlo sum neekguk(corruption) te phamawh sa nawn lo ta  hi.A negu lo te bang hai ngaihsut zaw phial hi.Bek tham lo in  Pasian deihloh sumbawlna drug,guihtheih/kham theih leh adangte hong sem ta hi.Pasian leh kumpi te deihloh a semte pen zong meet uh hi.Pawlkhatin tua sum sianglo te Pasian adding in piakhia zawmah lai thei hi.Tuabang mite Pasian in awilo ahihmanin a hauhna uh sawt kimang lo hi.

Sum deih luate innkuan sungah Satan in mun la hi.Sum bek buaipih ten tate makaih man lo uh ahihmanin satan in na makaihsak hi.Tua satan in a nuam thei zu,khamtheih zatui leh sex tawh khangnote zawl hi.Pasian sangin Satan innkuan sungah ki innteek sak zaw ta hi.Tua ahihmanin khristian ngeina tawh aki tuak lo thu tampi hong piangta hi.Bek tham lo in Satan bia nangawn zomi te lakah om tuak ta hi. Internet leh mobile phone te nangawn siatna lam vive in kizang mawk hi.Numei pawlkhat in sum deih lua mah mah uh ahihmanin amau pumpi a kizuak bang om hi.Hih bang miten sum deihlua lo uh hileh tuabang dinmun ah ding khollo ding uh hi.A sum deihluatna un mawhna khuukah tunpih cihna hi.

“To nih na kuamah in semkhawm zo lo hi.Bang hang hiam na cih uh leh, a tote khat mudah in khat a it ding hi.Khat beel in khat a simmawh ding hi.Note in Pasian na leh leitung na nasem khawm zo kei ding uh hi”.(Mat.6:24).Mihing ten khat zaw zaw teel kuul hi.Lum lah lum lo vawt lah vawtlo cih pen Jesu in deihlo hi.Sum leh paai leh leitung nate Satan vanzat hi a,Jesu dona hi.Leitung na sum leh paai leh Pasian koi teel zaw ding na hi hiam?Mi pawlkhat in  a Jesu sangin a thupha hauhna sum leh paaite teelzaw thei uh hi.Ciamnuih siam minthang Richard Priyor in kamsiatna lianpi hong thuak hi.Kum 1980 in accident na ah, a taksa nakpi takin kaang hi.A hong dam kik tak ciangin “Johny Carson Show” ah hong kilang kik hi.Natna lauhuai damkik ding lam-et zawhloh zah dong a thuak laia sum pen bangmah ahihlohna gen hi.”Ka hih theih sang pen Pasian sap hi, khatvei zong Bank of America ka sam kei hi” ci hi.Mihingte nuntakna pen sum bek ahihlohzia lam kilang hi.

Mihingte sum tampi nei leeng a lungnuam ding kisa kha hi hang.Ahizongin tua pen diklo hi.Sum leh paai hau khempeuh lungnuam tuan lo uh hi.Tua pen Pasian nasem minthang Billy Graham mah mah in zong a laibu,”Just As I am” kici ah gelh hi.Khatvei Billy Graham leh a zi Ruth Graham Carribbean tuikulh ah Pasian nasem in pai uh hi.Tua ah leitunga mihau pawla kigen khat in ann ne dingin sam hi.Tuapa kum 75 a upa hi-in lamdanna khat nei hi.A ann baak tawh kituakin a mittui luang mawk hi.”Hih leitunga mi hehpih huai pen ka hi” ci mawk hi.Tua mihaupa in “Hua sakah ka tembaw om in, ka utna mun peuh ah ka zin thei hi.Keima’ aituam Helicopter zong ka keem hi.Ka nuamsak nangin neihsa tampi ka nei hi.Ahizongin ka nuntakna gawtmun zah in haksa hi”  ci hi.Billy Graham te nupa in lungduai takin hopih uh a,Jesu khe phungah tunpih sawmin Pasian’ thuhilh uh hi.A hih theihzah un thungetsak uh hi.Tua khitciangin mualtunga inn neu cik a tuna ding uh zuan in paikhia kik uh hi.A paikhiat ni mah uh sunning lam in tung uh hi.Tuamunah Pawlpi keem Pastor khatin a inn a hawh dingin zawn hi.Tua pastor zong kum 75 mah a upa hi.A zi –in sihsan khin ahihmanin lungzuang khawngai takin om hi.Tuabang kawmkalah a tanu te nih mibang phalo om zaw lai hi.Amah bel lungnuam in lawp mah mah den hi.Jesu Khris it a,midangte zong it hi.”Keima min tawh Pound 2 zong nei keng” ci hi.Ahizongin,”Hih tuikulh a mi lungnuam pen kahi hi” ci thei veve hi.Sum leh paai lungnopna ahihlohzia kitel mah mah hi.

Jesu hong paikik ding hun hong nai sem sem hi.Tuamah bangin leitung vaia taikidemna zong khang tek tek hi.A khangto thei lo hih pen nuam nawn hetlo hi.Ahizongin khantoh nawp luatna hangin seploh ding teng sepkhak lauhuai hi.Na khatpeuh cihtakna leh gimna tawh sepkhiat te manpha in to bek hi.Tua bangte bek Pasian in zong thupha pia hi.Satan sum tawh kikhem sak zel lai ding ihi hiam? Pilvaan huai mah mah ta hi.Sum a laklut  leh a zat dan dik te pen mawhna hi sam lo hi.Sum siangtho ahih ding a kitangsam bek hi.Sum siangtho tawh hauhna pen mawhna hi lo hi.Ahizongin sum siangtho lote a kizatna pan gitlohna leh mawhna a tuam tuam piangkhia hi.

Nidang lai in i pi leh pu ten dawi leh kau peuh bia uh hi.Ahizongin Pasian in a mite zangin  Hindu leh Budhist lak kantan in hong zong khia hi.”Tu in ahih leh, note in Pasian na thei khin uh tham lo in, Pasian in note hong theih khit tak ciangin, tha hat lo,nopna hong pia thei lo thu ngeek lamah, a bang hangin kihei kik in  sila kai kik nuam na hi uh hiam?(Gal.4:9)” a cih bangin Zomi ten Pasian i thei keia Pasian mi theihte ihi hi.Bek tham lo in Pasian ta ihi ta hi.Pasian ta ihihna sum tampi ten leizo lo hi.Pasian itna manpha mah mah hi.Hih Pasian tawh kizopna pen leitung sum leh paai tawh susia kha kei ni.Sum leh paai pen thu-um miten thuakzawh hak a sak pen uh ze-etna ahi hi.Pawlpi(saptuam) tampi tak sum hangin buai uh hi.Mi muanhuai pipi dinga upmawhte nangawn sum tawh ze-etna ah puuk thei uh hi.Sum pen Satan’ vanzat ahih lam phawkin pilvang ni.

Ute naute khatvei kingaihsun pha dih ni.Pasian sanga leitung na ahi sum leh paai i deihluatna te hangin kisikkik ni. Leitung ka zo -zo hi a ci Jesu in, “Ka kiangah hong pai un, tawldamna kong pia ding hi” ci hi.Mawhna kisik a, ama’ kiang a zuan te Pasian in a ta’ dingin hong sangzo lai cih pen Laisiangtho a tapa taimang tangthu pan kitel mah mah hi.Tua ahihmanin a zekai luat ma in kisikin Pasian kiang zuan ni.Pasian deihdan, kan in thei in zui ciat ni.Leitung pen khualzinna ahi cih phawk ni.”Bang hang hiam cih leh, eite in leitungah bangmah pua lo in i tung a,bangmah pua lo in i paikhia ding hi(I Tim.6:7)”.Leitung hauhna sawt kimanglo banah tua hauhna in hong siasak thei lai hi.Ahizongin topa Jesu in tawntung nuntakna hong pia thei hi.Khristiante leitung nate ah buai buai nawn kei ni.Sawltak Paul in, “Bang hang hiam na cih uh leh, leitungah a om na khempeuh ahi, pumpi deihgawhna, mittang deih gawhna, kisaktheih mawkna te in pa tawh kipawl hi lo in, leitung bek tawh kipawl ahi uh hi.Leitung leh leitung deihgawhnate in a mangthang ding ahi uh hi.Pasian deihna banga gamta mi ahih leh, a kip tawn tung ding hi.(I John 2:16-17)” ci hi.

North-East 'Chinky' kicih hoihlo,!

North-East ‘Chinki’ cih lelna tawh kum nga Jail ki taang thei

Zomi bek tham lo in North East mi khatpeuh simmawhna tawh “Chinky” cih a zang a om leh kum nga sung jail ah kikoih ta ding hi.North east lam minamte simmawhna kampau khang sem sem ahihmanin Ministry of Home Affairs(MHA) in State leh Union Territory khempeuh kiangah laikhak hi.A laikhakna ah north east mite Schedule Tribe(ST) ahihman un hih bang mi a simmawh mite tungah “the SC and ST (Prevention of Atrocities) Act” zang dingin ngen hi.Hih bang ko siatna a zangte kha guk pan kum nga dong jail ah kikoih thei hi.Hih dan pen Uttar Pradesh a Mayawati hun sungin zong minam niamte kepbit nangin kizang hi. National Crime Records Bureau (NCRB) te ciapteh danin mi 6,272 kum 2010 sungin hih dan dungzuiin kiman hi.Ahizongin khuapi lian te ah hih dan ki limzat lo se hi.Kum 2010 sungin Delhi khuapi a hihdan tawh thubuai kibawlsak mi 16 bek pha hi.

Hih laikhak ah MHA Join Secretary(center-state) S.Suresh Kumar in North East mi ten khuapi ah bawlsiatna thuakin khamuanglo uh ci hi.North east mi tampi tak khuapi lian te ah laisin leh nasem in om uh hi.North east india mite a mel uh tuamdang pian ahihmanin  kideidan in ki nawpneh hi.Tua ahihmanin north east mite amau gam mah hi napi lungmuang lo hi.Bek tham lo in  lungsim niamna peuh neih lawh thei lai uh hi.Kumpi in kideidan na lim lim deih lo hi cih gen beh lai hi.MHA te gen danin North east mi a tamzaw pen Scheduled Tribe(ST) ahi  uh hi. Provision under Sec 3 pf the SC/ST Act dungzuiin SC/ST  category mi khatpeuh mipi muh a kilawmlo taka simmawh pen dankalh ahi hi.

Simmawhna a thuak kha te bek hi lo in a theihpih kha ten zong hih dan tungtawn in complain bawl thei ding hi.Police ten hihbang mite warrant kuul lo in a mat ziau theih nangun thuneihna kipia hi.MHA laikhak ah hihdan complain kihatpeuh thunei ten hoih taka a bawhzui kei ua leh tua police officer leh police station incharge te kimawhsak ding hi, ci.

Innkuan ki makaih athupit zia

Research findings khatin Naupang breakfast pongman taka nei loten a virginity kepzolo deuh uh ci mawk mik mek hi.Ka lungsim khatin ki naak sai kei zen si ka ci pian hi.Ahizongin a ban ka sim ciang a hilhcianna ah breakfast sangin a neeklohna hang thupoi zaw hi.Naupang ten breakfast mumal leh pongman taka, a neeklohna hang tampi om thei hi.A nute uh gina zolo hi thei hi, tuabanah a nu leh pa kikal cidamlo zong hi thei hi.Bek thamlo in problem dang zong om thei lai ding hi.Naupang frustrate lua ten tension release nangin sex zang nuam se ci hi.Chinese nungaknote breakfast kician taka ne zel te a average a lakin  kum 19 tan  virgin uh hi.Breakfast ne mumal ngeilo te bel a average in kum 17 ciang bek virgin uh hi.Breakfast pongman taka nete amau pumpi kikem zo in sawtvei virgin zaw uh cihna hi.

Hih research Findings te bel zong thukhat hi in, innkuan ki ukna a thupizia a gen nuam ihi zaw hi. Leitung mihingte innkuan meel neilo a khuasa hi jen lehang bangzah ta in a buai huai zen tam?Hih thute khawng ngaihsun leeng innkuan thupizia kithei thei hi.Khristian ahi lo biakna dangte nangawn in innkuan nuam thupi ngaihsut uh hi.Innkuan nuam a om theih nangin kiteen ma pek pan in ngaihsut khawlh ding kitangsam hi.Mihingte pen a hoih lam thu kihilh tang tang kuul hi.Lai siangtho in, “Naupang khat a neulai in lampi man tawnsak lecin, a teek dongin lampial nawn lo ding hi” ci hi.Tua lampi man a tawt theih nang ua kisinsak masakna pen inn sung pan ahi hi.Inn kuan sung pen na khat peuh peuh kisinsakna masa ahi hi.Sang masa, biak inn masa leh society masa hi mai hi.Khuasung leh mundanga tate omdan ding khempeuh innsung pan kihilh masak ding ahi hi.Nu leh pa ten inn sung pen kisinsakna mun masa ahihlam telsiam kuul hi. 

Innkuan sunga thunei pen pa himahleh tate pahtahna ah nute in mawhpua zaw hi.Pa pen vak khia zel sang mahleh nu te innsungah om leh hoih hi.Numei vaak hat lua te  a tate un sun hi.Tate pen nu kiangah tamzaw ahihmanin pa sangin nu sun zaw uh hi.Lai siangtho in zong”a tanu ten a nu sun” ci hi(Ezk 16:14).Innkuan nuam leh hoih a om theih nangin Nu Hoih kitangsam mah mah mawk hang e.D.L Moody in “Ka nu’n hong pattah bang in nuten a tate pantah le uh thawng(Jail) om lo ding hi” ci hi.General Napolean leh George Washington te khawng zong mi minthang a suahtheihna hang uh pen Nu hoih a neih man uh hi.

A thupi khollo tawh aki bang Innkuan ann neek khawm pen thupi peuhmah hi.Ann ki neeksan ziau mawk lo in kingakin a ki tuak mah a, annkuang umkhawm ding hoih hi.Discipline neihna khat ahihmanin a khanglai naupangte makaihna khat hipah hi.Ta nu leh tap ate pen numei mawhpuakna leh pasal mawhpuakna hilhcian ding kitangsam hi.Tapa te pen tanute kepsiamzia ding hilh inla, pasal ahihmna tawh kituakin tanute etteh tak dingin omdan kisin sak in.Tanu leh tap ate pen vang kipiak tuah siam ding thupi hi.

Nute manphatna pen kam a gen zawh ding hi lo hi.Bangci bangin innkuan sung makaih zel na hi hiam?Hi leitungah a nuam pen innkuan nuam ahi hi.John Randolph American Statesman in, “ Ka naupan lai in ka nu in ka khutah hong len in,a kiangah hong khukdinsak zel hi.’Vantunga om kote’ pa aw, na minsiangtho kizahtak hen’ hong cihsak zel hi phawk kha lo hi zen leeng, pasian um lo leh biakna nei lo ka suak ding hi” ci hi. Mihingte in a pua lama i muh leh theihte sangin innsung pan ate’ ki nuntrakpih zaw hi.Tua manin na ta pattahzia pen a lungsim puak dan ding uh hi mawk hi

Mi siam te gendanin leitung numei 94% ten pasal neih sawm uh hi.Tuate’ laka 3% bek nu cing(nu hoih) hih sawm zen uh hi.Pasal nei a ta neih ziau pongmawk pen nu cing hihna hi lo hi.A kuul leh a kitangsam banga nuntakna a zang thei te nucing kici zaw hi.Thankik banga ta nei pong in thu lah hilh sam lo, cihte pawl nuking hi lo hi.Thuneu khat tawh heh mana theih khempeuh genkhia cihte pawl khawng zong e.Lungsim kip a nei, numei ahihlam a mangngilh lo, tate pahtah a thupi ngaihsut numei hoih hi.

Innkuan ki makaihna a thupizia a thei Susana Wesley in, “ Innkuan kima kaihna pen Pasian nasepna thupi pen hi” ci hi.Innkuan sungah Pasian deihdan bek a gamtat ding thupisa hi.Amah pen tu dongin leitung nuhoih te laka kiciamteh khat hi.Zomi nute sungah innkuan sung Pasian nasepna field a ngaihsun a om diam?Pasian thu in zong innkuan vai thupi ngaihsut masa dingin hong hilh hi.(ITim 3:4).

Innkuan sunga nute thupizia pen kama gen zawh ding hi lo hi.Hatsatna leh damlohna ah nute min ki lo masa hi.Ahih theih uh bangmah a om kei phial zongin i kianga hong tut bek uh nuam tuam hi.Thu sia thu pha nute kiangah ki gen ngam hi.Tu ahihmanin nu te ki ngai diak hi.Nu hoih te tate bek tham lo in pasal te adingin zong manpha hi.Laisingtho in zong Pasal te adingin pahtawina lukhu ci liang hi.Nu hoihlo te leu leu bel a pasal a mualpho sak leh innkuan a kitamzan sak hi zen hi.

Innkuan haksatna manin nu pawlkhat in sum zongin a tate uh nasemte keemsak uh hi.Tuadan te pawl hoih lo mah mah hi.Nidang lai in Greek mite in, “ Na sal khutsung pan na ta khangkhia sak lecin, sal khat bek hi lo in sal nih nei suak ding hiteh” ci hi.Naupang ten  muh leh theih khakte uh sun mawk uh hi.France gam bekah zong nupi tam mah mah ding hi.Ahizongin innsung a uap lum nupi tam tuak lo hi.Napoleaon in,”France gam kitangsap pen nute ahi uh hi” ci mawk hi.Inkuan sung kimakaihna ah pa te thupi lo cihna hi lo in nute thupi diak uh hi.

Communitarian society leh Zomite

Communitarian Society cih ciangin  teengkhawm, omkhawm, khat leh khat kihuhtuah cihna in ngaihsun leeng ki tamkhialh lua lo ding in ngaihsun ing.Zomi te nuntakzia pen communitarian style kici thei ding hi.Na khatpeuh ah kihuh in kitheihpih hi hang.Tua ahihmanin communitarian system i nuntakpih hi.Minam kimin communitarian system zui lo uh hi.Minam pawlkhat pen individualistic mah mah uh hi.Communitarian society  pen a hoihna leh a hoihlohna om tuak ding hi.Tuhun ciang leitung khantohna tawh kizui in globalised individualistic society kithupi ngaihsut ta hi.Communitarian Society pen siatni phatni ah noptuam hi.A lungdam khat om leh lungdam khawm in a dahkhat a om ciang kidahpih hi hang.Tua pen Laisiangtho tawh zong kituak mah mah hi.Inn ah khat leh khat kihawh in lungsim kikumkhawm zel hi.Mimal leh innkuan bek a thuak cih omlo in khawtaangin thuakpih, nopna a om le lah nuam pih hi.Na khat peuh kilawhsawn baih hi.Bang hang hiam cih leh khat leh khat in a kihawhte ihih manin thukhat peuh kithehthaang baih hi.Zogamah khristian na hong tung a,zomite hizahtaka khristian ihih ngeeingaai na zong communitarian society ihih man hi.A hong pai missionary te pil luat man zong hi kawm napi a mihingte khat leh khat a ki engsawn nam ihih man hi.Tua ahihmanin na khatpeuh peuh ah lawm(hawn) pai hi.Na khatpeuh in lehlam a neih mah bangin communitarian style zong a hoihlohna om veve hi.Bang hang hiam cih leh mihing khat leh khat kitel cian lua ihih manin kithupi ngaihsutlo thei hihang.I theih cian meellohte pen kithupi muh zawsop thei hi.Tua in khat leh khat ki-elna piangsak thei hi.Natna khatpeuh kilawhsawn baih diak hi.Bang hang hiam cih leh ki om khawm, ki sem khawm liai liai ahihmani in.Natna lungno pawlkhat in Zomite’ lak nuamsa mah mah ding hi.Bang hang hiam cih leh Mipi lak kua man khuallo za mah ki tep ziah ziah.Tui dawnna hai kizat tang lai.Ann neek ciang meh kuang zat taang cih khawng hi mawk hi.Tua banah a hoihlo na khat peuh pen kilawhsawm baihsak zawmah lai hi hang.Communitarian society a bei khak ding lauhuai hi.Ahizongin ka gennop pipen bang hiam cih leh i siatlawhna ahizongin a hoihlohnate dam dam in khekto thei leeng cih ahi hi.Nopni dah ni hong tun ciang communitarian style in ki nopih kidahpih liai liai ding hoih hi.Ahizongin mipi laka omdan siam ding kitangsam hi.Ahihtheih leh mipi lakah tep leh muam zang lo ding.Bang hang hiam cih leh natna kilawhsawn baih diak hi.Zomite a hawna kithuah nam himahleeng midang tawh kizopna siamzo tak tak lo hi hang.Tua ahihmanin midangte tawh omkhawmna ah kisin ding tampi i nei hi.Khua khata i teen laisiah veng leh pam nei ding hi hang.Veng leh paam te eima teel hi khollo in Pasian hong piak ahi hi.Tua ahihmanin bang mi bangmi hitaleh, i vengte ahih naak leh kilem ding hoih hi.Veng leh paam te adinga cimtakhuai a om loh ding.Midangte thu i gen leh zong a hoihlohna uh gen lo ding.A hoihnate uh gen zaw ding.Paukam hoih lo tawh mi gensiat pen a thuakte adingin thubaihlo hi.Zomi te lakah ki engbawl cih khat om hi.Tua zong hahzat luat ding hi lo hi.Midangte personality susia kha thei hi cih phawk ni.Na khempeuh ah a khengval om thei hi.Tua ahihmanin a hoih bek ciang khat theih ding ahi hi.Mi khat peuh thupi i sak luatloh ahi phial zong un mawk ho siat pah ding hi lo hi.Mi khempeuh a kibanga et siam lel ding hoih hi.Lawmta a ki khawl thei deuh zong om mah ding hi.Ahizongin midangten nuamsa lo thei uh hi cih phawk ding.Tua ahihmanin midangte nuam a sak theih nanga om siam ding.Midangte tawh a omkhawmihih manin  kihawh in, kikhawm tawn diam diam thei hi hang.Tua bek tham lo in nungak leh tangvalte kiel uh hi.Hih kihawh suk ki hawhtouh nate ah a hoih bek ciang khat theih ding ahi hi.Kam tam luat ahoihloh mah bangin kam tawm luat zong hoih khin lo hi.Maingap te kiang nangawnah omdan simding thupi hi.Na kikawm leh kizatsak tungtangah zong pilvan huai mah mah hi.Mi na khatpeuh i kawm ciang piak kik ding hi.Zat khit ciang piak pah ding.A kisap leh kawm kik zaw phial ding.Tep leh muam ungtangah zong midangte adinga nawngkai lianga zat loh ding.Numei leh pasal khut kikhaka kimawl zong a hun bek khat theih siam ding.Mimal kim omdan siam leeng khat leh khat kizopna hong nuamzaw ding hi.

Eimah kituam.ngaihsutna

Eimah kituam ngaihsutna lungsim

Ei Zomite pen mi tawh kithutuah ding ut mana i mawk thukhual khak leh eima’ hihna nangawn a mansuah thei ding khat hihang.Tua ahihmanin ei leh ei thupi kisakna lungsim zong i puak siam ding thupi hi.Minam neu te namlian zawte lakah damdam in kizep mang zel hi.Tua pen minam ki nawmvalhna (assimilation) hi pah hi.Zomi te zong i omna mun peuhah namdangte sangin tawmzaw hi hang.Pasian in minam kim gamgi hong khunsak hi.Tua kigi pen adang hi lo in ngeina (culture) mah hi pah hi.I hihna Zomi ah akigawmkhawm kimzo nai lo zomi te i kiim i kiangah namlian zaw ten hong umcih  hi.Hih i kim leh kianga namdaangten hong assimilate loh nangin pilvan kuul hi.Hih i kiim leh kianga om minam liante nam itzia ngaihsun phot dih ni.Hindu vaite bang amau identity a kem tinten nuam pawl ahi uh hi.Jesu nungzui Thomas nangawn in a upna uh kician takin kheelzolo mawk hi.Nidang lai bangin  midang tawh kitat kha nuamlo zen uh hi.Hindu numeite bang phadiak namdang pasal nei nuam hetlo uh hi.I theihsa mah bangin India leitunga mihing tam pen nihna ahi hi.Mipi lak pan za ah sawmgiat val ten Hindu biakna zui uh hi. A mipi tamna zah tawh kituakin Hindu numei namdang pasal nei a om zongin tam khollo hi.Hindu numei te a pasalte uh galphual ah a sih ciang meikuang sungah tailut ziau ngam uh hi.A pasal te uh a sih ciang a hinglai a zi tawh kihal khawm hi.A pasal te uh sihpih ngam ngiat uh hi.Kawlte leu leu zong minam lungsim lian mah mah khat ahi uh hi. Mangkangte nangawn tung et tuan het kei mawk uh ei.Kawlgam sungah amau sanga minam khangto zaw a om khak ding lau uh hi.Tua man in namdangte dem cihtakin dem uh hi, tua pen pilna nam khat hi pah hi.Bang hang hiam cihleh midemna lungsim nei ngiat uh hi.Hih a tunga i gen minam lian ten amau hihna a kitheih cian dan uh leh mite a thusim tuanlohzia  uh etteh huai  hi.Zomite hih a tunga i gen nampi nih ten hong uk leh hong umcih uh hi zen hi.Namdangte sangin tamzaw in thahat mah mah mawk uh hi.Tua ahihmanin i nam adingin a lauhuai thei amaute ahi uh hi.India kumpi ki ukdan bel hoih vanglak hi.Kumpi hoihlo khat hileh north east India lam te adingin thuak hak kha ding hi.Inner Line Permit(ILP) kizangin tua hangin vaite hong tamlut thei lo zawlai uh hi.Tuabang kawmkalah kumpi lam thunei amau mah hi mawk ahihmanin amau’ thunuai hong suak veve hi.Sumbawlna lam ah vaite pen mi thanuam leh kuhkal ahi uh hi.India gam zomite’ teenna Manipur leh Mizogam khawng vaiten lampi kaalkhat khakcip leh buaizo ding hi.Lam tuam tuam pan eite hong assimilate nang uh baih mah mah hi.Tua lak pana iki dal theih nangin eimah ki tuam ngaihsutna lungsim i neih phot kuul ta dih hi.Sumbawlna bek tham lo in, numei te a zi dingun la zel lai deep uh hi.Tuhun ciang sum a om naak leh Hindu pasal neih ziau  phamawh a sa khollo mi tampi om ta  hi. Nu leh pa pawlkhat in zong sum ngaihsut man in namdang makpa neih ding phamawhsa  lo uh hi.A tak takin ci leeng vaimi, Manipur leh Mizoram  khawnga zi hong nei ten amau gamah zipi(zi taktak) nei uh hi.Hih lama te pen a zi neu uh hi in a sumzonna mazan nang uh hi lel hi.India gam zomi(Manipur+Mizoram) te teenna teng bang vaite zalen taka ki lutsak lo hi zawlai hi.Ahizongin tuabang kawmkalah tampi mah om man veve uh hi.Na tuam tuam siksia zawng, khutdawh leh adangte nangawn muh ding tam tek tek ta mawk uh hi.Nidangin vai a om sunsun te kumpi nasem khawng himahleh tuhun ciang i gam i lei pen sumdawnna munpi in hong zat sawm ziau mawk uh hi.Vaite permit ki tawpsak hen la, suakta takin hong lut thei uh hileh huntomno sungin hong assimilate ding uh hi.Mautam zusa mahbangin vaite hong dimlet pah ding uh hi.Ei sanga sumhau zaw, pilzaw siamzaw leh thanuam zaw lah hi mawk uh ahihmanin amau thunuaiah i lut loh hong phamawh ding hi.Kawlgam leu leu lah; kawl ten amau ut banga hong ukcip uh hi mai hi.Leitung hong khangto sem sem leh i nam mansuah theihna ding chance hong sang sem sem ding hi.Tuabang kawmkalah i nam a man pah loh nangin “tuikulh lungsim” pua ni.I theihsa mah bangin tuikulh pen tui in a umcih leitang ahi hi.A pua lam pan mawk lut ding baih het lo hi.Tua mah bangin i lungsimah gamgi khat i kham siam ding hoih hi.Tua hi loa i mawk thukhual leh i nam pen dam dam a bei zel ding ahi hi.Kawl leh vaite gen loh iki naipih zawk namte simmawh dingin zong ki om thei ding hi.Mizorama zomite bangin pan i laak ngel kei leh denciang mi kinungdelh tha paai ding hi.Lusei pau zang ten Mizo vive hi hang ciin thuhoih tawh hong  khem ding uh hi.Ahizongin mawk hai thukhual kei un, zosuan(zohnahthlak) zong ahi lo Chakma leh Brute ei sangin deihsakzaw uh hi.Leitung minam tampi lak pan i nam a survive khiat  theih nangin hanciam ni.  Nidanglai in sente kulh tawh ki umcih uh ngiat uh hi.Ahizongin tuhun ciang tuabang om nawn lo ahihmanin lungsimah boundary khun siam kuul hi. Hih ka gen ciang namdangte lakah kibual lo ding cihna hi sam lo hi.Namdangte lakah pilna siamna sin ding hi hang.Ahizongin namdangte lak kibualna pen eima nam mansuahna hihsak loh ding thupi hi.Eima angsung meetna ding bek ngaihsun lo in  nam ading zong khual kuul hi.Mi pawlkhat amau leh mau bek ki ngaihsun liuliau mawk uh hi.Ehe! mipil tam sem sem leeng nam it tawm tek tek thei ven cia, cih phial in om hi.Mihing pen khat leh khat aki tangsam tuak(social being) i hih lam phawk huai hi.Ahizongin tua khat leh khat kizopna in nam hihna mangsak leh hoih tuan lo hi.Nahoih seem lah hi khollo a khawpi a mi vakvai tam luat pen hoih khin khollo ding hi.India gamsung leh leitung mundang khempeuhah Nepali te namdang ten neumuh uh hi.Bang hang hiam cih leh nasep nuai nung sem leh numei kizuak a tam luat man u ahi hi.AIDS vei zong a minam tawh ki tuak in a tam lam ahi uh hi.Nasep hoih lua ahih kei naak leh mun gamla pi a kikoih zong siatna kipatna lel hi.Bang hang hiam cih leh khangno pawlkhat nu leh pa kiang pan paikhia le uh suakta lualiang uh hi.Tua ahihmanin siatna khuukah va kibual kha ngiitnget uh hi. Vaigam ah nungak meelhoih sim khat nai bangzah sat ta, cih bek va dongin va hopih lecin zong, a kianga tangval khat hong kigawlh sai dingin hong dawng ding hi.Phial zawzen aw cih deep in om hi.Ahizongin amau leh amau kicinna lungsim a neih man uh ahi hi.India gam zosuan te teena mun teeng khong tuma hun leh tuhun ngaihsun le ucin namdang ten hong  zuan ta uh hi. Sumdawng lian vaite tam mah mah ta uh hi.Ki nawmvalh na vanzat khat pen sumbawlna pan ahi cih phawk ni.A guktak in Hindu ten amau’ biakna kibehlap zelna dingin pan la uh hi.Yoga masuan in mi’ lungsim khek sawm masa phawt zawzen uh hi.Aizawla ka om lain Muslim te ni thupi hong tun ciang Galkap tualpi(Assam Rifles Ground) ah biakna pia zel uh hi.Tam cih takin tam uh hi, Hindu pen Muslim zah nih val bangin tamzaw lai ding  hi.Ki nawmvalhna i cih pen Satan ze etna mah abang hi in theih siam haksa mah mah hi.I duh i deih theih ding hong ki masuan ding hi.Sumbawlna lam ahizongin, zi neih pasal neihna tawh ahi zongin, kumpi ki ukna tawh ahizongin, lai leh media a taum tuam tawh ahi zongin assimilation om thei hi.Tuabang kawmkalah political safeguard neilo zomi ten i hihtheih tam lo hi.I hih theih om sun pen namdang lak pan eima nam tuam ngaihsut a lungsim gamgi i khun siam ding ahi hi.I mawk hai thukhual luat leh hoihlo thei hi.

Diktatna

Diktaka thukhenna pen mihing nuntakna ah a kitangsam pen khat hi.Dik cih zong a tehna a tuam tuam om thei ding hi.Mihing ten dik a sak pen Pasian in diksa khollo thei hi.Mimal nuntakna ah vaihawm dikloh khak pen poi mah mah hi.Khatvei minsiat na pen sawtpi kimang hi.A minsia sate a min phat kik nang baih vetlo hi.Thukhenna dik cih pen Hebrew pau in Mispath kici hi.Tua pen English in Justice kici hi.Thuciamlui hun sunga thukhenna dik kilangsak ding a kigenna pen migenthei, meigawng tagah te tungah ahi hi.Amau te mawk nawpneh ding pen Pasian in phal vetlo hi.Mi hau mi lian te bek zahtaka migenthei leh gamdangmite simmawh ding Pasian in phallo hi.(Paikhiatna 23:1-9).Thukhenna dik in deidan neilo in kideihsak tuamna omlo  hi.Dikna pen mihing nuntakna ah kilemna a piangsak thei thu khat  hi.Dikna in mihingte zahtakhuai sak hi.Diktaka vaihawmna ah lawhcinna leh lungsim tawldamna om hi.Dikna hangin bawlsiatna a thuak phial ten zong a tawpna ah gualzawhna ngah veve ding uh hi.Mi dik lo te kamsiam mah mah phial mah le uh kuaman muang ngam lo ding hi.Diktatna pen Pasian tawh kibat na namkhat ahi hi.Tua ahihmanin dikna kitangsam peetmah cihna hi.Leitung nuntakna ah sum tawh lo in ki om thei lo hi.Sum in na a tamzaw sem thei mawk hi.Ahizongin lungnopna kicing tak tak hong pia thei lo hi cih phawk ni.I sum neihte diktaka i laklut vive mah ahi hiam?Ngahna man lo sum te sum siangtho hi thei lo ding hi.Mi pawlkhat in a meet nang a hih naak leh zuau gen ding phamawh salo uh hi.Thu um lo mite tuabangin a gamta zongin thu um mite tuaci lo ding hihang.Sum deih luat man in Pasian deihloh nate sem lo ding hi hang.Ngahna man lo tawh sum kingahte sawt veipi kimang tuan lo hi.Mimal, innkuan , pawlpi etc te sum muh dan Pasian mit muhah sum siangtho ahih ding thupi hi.Mimal, innkuan leh pawlpi sumzat khiatdan a dik hiam cih zong ngaihsut zel kuul hi.Mi pawlkhat in kitangsap luat ahi khollo hoihsak man bek in mawk lei uh hi.Tua ding hi lo in a kitangsam bek ah zat ding ahi hi.Gilvahna ahi khollo,kitangsap luat zong ahi lo  leh Pasian deihloh nate lei nangin sum tamzat ding hi lo hi.Pawlpi sumzat nading khatpeuh zong emergency ahih kei buang leh committee thukimna om masalo in mawk zat ding hi lo hi.Sum keem hihman a mawk zat pah pah ding hi khin sam lo hi.Pasian mit muhna ah vaihawmna dik pen mihing leh mihing kikal banah mihing leh Pasian kikal a diktatna ahi hi.Kamsang Amos te hun lai in dikna tawh vai kihawm khalo mawk hi.Makai ten gawlhgukna lam en kawmin vai hawm pian mawk uh hi.Tua pan Amos in,” vaihawmna dik tui bangin luang hen la, diktatna a kang ngeilo luipi bangin note kiangah omden ta hen” ci hi.Tua bang din mun ah   i dinkhakloh nangin pilvang ciat ni.Mimal vaihawm khialh man, pawlpi vaihawmna dikloh man leh gam vaihawmna hoihloh manin Pasian’ gawtna hong tung thei hi. Thu khat peuh i vaihawm ciang eima’ meet nading bek ngaihsun nilouh kei ni.Eima hamphatna ding sangin Pawlpi phattuamna ding ngaihsut zawk ding ahi hi.Dan bulpi leh By Law bang zuih siam ding kitangsam hi.A hau a zawng mi kuamah khentuam neih ding hi lo hi.Bang hang hiam cih leh pasian pen dikna Pasian hi a, thuciam lui hun lai pek panin mi khempeuh tungah a kibanga vaihawm ding a deih tawntung ahi hi.Pawlpi khatpeuh in a phawk gige ding pen mipi te tungah diktaka vaihawm siam ding ahi hi.Jesu nungzui ten kideidan na do ngiat in, amaute’ lakah dikna a om theih nang hanciam uh hi.Tuhun pawlpi tuam tuam ten zong diktatna pen i thupi ngaihsut mah mah ding ahi hi.Pasian in mihing hong bawlna hang pen amah bia ding leh ama’ deihdan a nuntak ding ahi hi.Pasian kihta a, a thu man ding pen mihingte mawhpuakna ahi cih thuhilhna 12:13 ah mu hi hang.Pasian launa leh Pasian in mihingte hong bawlna hang theihcianna panin  diktatna piang hi.Pasian thu um mite Pasian hong lam-et zah in nasep ding i sepzawhlohna hang leh pawlpi leh Pasian deih loh a I gamtat khakciangin haksatna hong tung zel hi.Midangte dinmun theihsiamna a neilo, human rights a zahtaklo, pawlpi vaihawm a thupi ngaihsutlo ten Pasian zahtakna tak tak nei khollo uh hi.Tua ahihmanin a nuntakna uh zong diktak lo hi.Thu um mite khris lungdamna thu tawh kituaka nuntak ding ahi hi(Phil.1:27).Mihing nuntakna a siatna hong tung tampitak pen diktat loh man ahi hi.Pilvangtaka nuntak ding, paukam kidawp ding leh diktat ding pe mihingte omdan ding ahi hi.Pasian thuzui te adingin kitangsam phadeuh hi.Mi te a simthama neekgukna tawh a khangto phial zongun enn ding hi lo hi.Jesu hanga khangto mi hih ding teelhuai zaw hi.Pawlpi pen biakna lam kisinsakna mun leh khalam khantohna ding kisinsakna mun ahi hi.Khris gam keek ding hinapi pawlpi sunga nasemte nuntakna a dik kei leh Pasian gam taangzai lo ding hi.Mihing nuntakna a lamdang bilbel khat pen midangte diklohna te ki ciamteh thei mah mah citciat hi.Ahizongin tua i gensiatte dinmunah va ding leeng lah kilamdanna om tuanlo thei hi.Diktaka nuntak ding kitangsam mah sam ei! Eima omna pawlpi beka Pasian nasep nuamsa khawng peuh ki om thei hi.Omna peuh a Pasian nasep nuamsa hihtheih nangin nuntakna dik neih kuul hi.Mi pawlkhat in a pianthakna leh khami ahihna uh vanah zatsawm in leitung nuntakna thusim lo uh hi.Hih bang upna pen Pasian thu kicing hi ngeilo hi.Thu um mite vanah zung neia leiah gah a nei dingte ihi hi.I teenna leitang hong hoih kik nangin pasian thu tangko, kisinsakna hoih leh diktatna pen kitangsam petmah hi.Mimal, innkuan, pawlpi leh khuasung  a hoihkik nangin nuntakna dika nuntak ding hoih hi.Tua nuntakna dik bang hiam cih leh Pasian hong bawlna hang thei siama ama deih banga nuntakna ahi hi.Ei thu um miten leitungah dikna a om nangin ma la kei lehang kua’n ma la tuan ding hiam?Leitung nuntak hoih mana van-gam tung ding zah donga i nuntak kei leh sih nung ciangin thubaihlo ding hi.Hotdamna thupha  leitungah malep in a kicing zaw van-tungah i ngah ding hi.Mihing nuntakna ah a thupi mah mah khat pen hun man zat ahi hi.Pasian in mikhempeuh akibangin hun hong pia hi.Ahizongin a zatdan bel kibangkim hetlo hi.Leitung khantohna tawh kituakin pawlpi in zong hun a tuam tuam seh zel hi.Ahizongin a ki seh hunte pawlkhat in zui siam lo in kizekai denkeei hi.Gentehna nangin nai 6:00 a hun ki pan ding pen nai 6:30 ciangin kipan zo bek hi.Khua khen khatah bel chairman in kilawm a sak ciang peuh in hun pan thei mawk hi.Hun man taka zat siam ding pen kitangsam mah mah hi.Vaihawmna dikin mikim tungah akibangin thukhen hi.A thupi pen a mihing hilo in a gamtatzia hi zaw hi.Diktatna pen Pasian thu leh dan(law) pan kithei hi.A hoih khatpeuh zong thakhat thu a thukhenna bawl pah ding hi lo hi.Ngaihsut kikzel(second thought) thupi mah mah hi.Inkuan, pawlpi leh khuasungah diktatna a om theih nang khristian ten hanciam ni.