Sunday, 10 May 2015

Makai leh lawmle gual,(makaih pilna)

Nungzui neilo pi-a makai cih bang omlo hi. Makai khat in nungzui nei a, lawm le gual zong nei hi. Khat kia sangin nih in na tampi a zawhzawk lam thei gige a, a kilungtuah pihte tawh na semkhawm leh a upmawhna zah sangin tampi a zawhzawk lam zong phawk gige hi.

Sakol thu a theite in: Sakol khat in pound 6,000 pan 7,000 bang kai zo a, ahi zongin kilungtuak peuh le uh sakol nih in pound 18,000 bang kai zo uh hi. Vankai dinga a kipantah sakol nih in pound 25,000 ciang bang kai zo hi, ci uh hi. I paunak khat ahi: Nupa kilungtuak, khua khat in zo lo; khua khat kilungtuak, khua kua in zo lo; icih pen phawkhuai sa ing. Khat guak sangin nih le thum kilungtuak le hang, i tha hat zaw in i masuan kisot zaw ahih manin lawm le gual thupina i phawktheih semsem ding kisam hi.

 Gual ZonnaMakai hoihte in a kithuahpih ding uh mi zong uh a, pilvang tak in khuadak uh hi. Lawm le gual hoih a muh na ding un thungen uh a, amau mahmah mite lawm hoih a suah na ding un hanciam uh hi.

Na kithuahpih ding, na nasep khop pih ding zong siam in la, teelsiam in. Na sang tun ding leh tun loh ding pen na teel mite tung kinga hi. Ahi zongin hih tengah a phawk huai thu khat in bang hiam cih leh, nang deih bangbang lawm na mu kei dinga nang tawh a kibang lawm na mu zaw ding hi. Banghang hiam cih leh nang tawh a kibangte in hong ngai hong khual uh a, nang tawh a kibang ngiatlote in hong kin lo uh hi.Pasian um khat in Pasian um khat mah it zaw hamtang a, zu nene khat in zong zu ne dang khat mah it in lawmbawl pah hi.

John F. Kenedy in 1960 kum in US president ngah a: Na gam in bang hong pia thei ding hiam, cih sangin na gam a dingin bang pia thei ding na hiam, cih dong zaw in, acih ciangin tua bang lungsim a nei khangno tampi tak in amah zui pah uh hi. Adolf Hitler zong a kilipkhap hangin makai siam mahmah khat ahi hi. Zudah-te that nuam in leitung uk nuam ahih manin ama lungsim bang a nei mi tampi tak in zui pah uh hi. A nasep pih pawlkhat bang, amah sangin gamhtat zaw lai uh hi.

Sialvom le sialvom kingai, ci in kamzat i nei hi. Tua bang mah in lawm gina na deih leh nang na ginat ding kisam a, lawm thumaan na deih leh nang na thumaan ding kisam hi. Sang hoih ding na deih leh sia hoih teel in la, pawlpi khangto ding na deih leh a khangto nuam pawlpi mite teel in. Mual sangdawn na tun nop leh a tung nuamte mah lawmbawl in la, na tupna na tun nop leh hong tunpih nuamte mah tawh kikhawl in. Na pil nop leh a pil nuamte tawh kithuah in la, na hauh nop leh sum le paai a phengzat lote tawh kithuah hi. Na khami nop leh a khamite leh a khami nuamte tawh kithuah in la, makai hoih na ut leh makai hoihte leh makai hoih a utte mah tawh kithuah in.

Lawm le gual na teelsiam leh nang hong gualzawh pih ding uh a, na teelkhialh leh bel nang hong susia ding uh hi. Nang na ginat semsem leh migina tam tawh na kithuah kha semsem dinga nungzui zong na hau semsem ding hi.

Gual Zotna

Gual zonna tawh kibang phial sam na pi, khen le hang kiciamteh thei zaw ding ahih manin a khen ihi hi.

Makai khat in tupna le tunnopna nei ahih manin tua a tupna a tun na dinga kisam nate a kaihkhop kul hi. Van a kisap leh a kaihkhop kul a, mi a kisap leh a zot kul hi. Pawlpi makai ding ahih leh a makaih pih ding mi, lasa thei mi, la makaih thei ding mi, tumging le kaihging, sawnging le zutging ahi zongin, tuatgingte ahi zongin ahih thei mi a zot kul hi.

John Wesley thugen a siam hangin a sanggam pa Charles Wesley in la tawh na panpih lo hi leh tua zah in gualzo lo ding hi. D. L. Moody in cialpi tampi a bawl hangin Ira D. Sankey om kei leh tua zah in gualzo lo kha ding hi. Billy Graham hih zahta a, a guahzawh theihna zong a zi hang hi pi pen hi. Pasian um a, Pasian nasep bek thupi a sa khat tawh kiteng kha ahih manin a zi Ruth in thapia den hi. 1950 khit deuh in, khat vei, Billy in President suah na dingin mekuang lui leh ngah peuh mah ding hi, kicici ahih manin Ruth in a pasal Billy va sam a: Billy aw, America-te in a zi tawh a kikhen khat pen President in teel in um keng. Mekuang na lui ngeeingeei leh kikhenna lai na khut sungah hong pia pah ding hing, ci hi. Hih banga Pasian thupi a sa khat tawh kiteng kha ahih manin Billy na sepna a gualzo toto ahi hi.

Mihing khat in thahat lohna kineiciat ahih manin khat ih thahat lohna ah a thahat khat kisam tawntung hi. Suangpi suang neu in thek, icih mah bangin khat le khat kipua dimdiam a na a kisepkhop ciang bek in ma kinawt thei pan a, gualzawhna vuicing zong kingah thei pan hi. Tua ahih manin makai khat in na seppih ding lawm le gual a zot siam ding thupi hi.

Gualhuaina

Makai hoih in gualhuai in lawm hau hi. A gualhuai lo makai in lawm haulo-a a nungzui zong tawm mahmah pah hi. Gualhuai lo lua kisa-a hong ngikngik phial leh kilawm makai pawlkhat om thei gige hi. I maitang puak limlim a maitailo, a puam denkei nam ihih leh i kipuahphat ding kisam kha ding hi. A kul le zong khat veivei kimaitai sak tawmtawm mai-a i gualhuai theihtheih nading i hanciam ding kisam hi. Makai siamte leh pawlpi khangto tampite’ pastor-te en lehang gualhuai thei mahmah uh hi.

Gualhuai icih ciangin lawm ginalo tampi nei meimai ponga, a muh peuhpeuh lawm bawl pah in mangngilh pah cih bang hilo hi. Maitai ding zong kisam na ven, tua sang a thupi zaw ahi itna pen makai khat in a gualhuai theih nading in a neih masak loh phamawh hi. Hong it takpi mipa kuan it lo ding hiam! Itna nei peuh leh gualhuai in a lawmte nangawn zong a ma ading in singam ding hi. Davuih in a ma tanga si ngam ding mi pawlkhat nei hi (Samuel nihna 23:15-16). Bang hang hiam cih leh Davuih in itna nei in amaute a dingin si ngam ding hi cih thei uh hi.

Gualhuai-a lawm hauh miaimuai sangin tawm taleh lawmhoih ahih ding thupi zaw hi. Lawm kician lo sawm, za, tul sangin, lawm citak, lawm kician khat deihzaw ing.Pawlu nuntakna en lehang mitampi tak in a sih muhdah uh hangin mi pawlkhatte in sih it uh hi. Asia gama thu-um mite in zong nusia khin phial mah ta le-uh Luka in nusia peuhmah lo in Maku zong Pawlu kianga a pai ding hi lai hi.  Bang hang hiam!  Itna …

A gualhuai Pawlu mah bangin i lawmte it peuh lehang i lawmte’n zong ei hong it ding uh hi. Atawm atam thupi masa lo-a, a om sunsun a cihtak ding thupi zaw hi. Mi tampi tak in hong pawl nuam thei khamah ding uh hi. Ahih hangin lawm citak leh citak lo pen a sawtlo in hong kilang lel ding hi. Tua ahih manin gual khempeuh huailo-a, itna tawh gual i huai ding thupi hi.

Spurgeon pen a naseppih te’n citaktak in a khutnuai ah bang hangin na sem uh hiam cih leh ama thuneihna tawh a sawl ziauziau hang hilo-a, gualhuai in itna nei ahih manin mite pen ama lam ah pang tawntung uh hi. Spurgeon, Wesley, Martin Luther, Calvin, Augustine, Pawlu, Nehemiah, Davuih-te sanga makai siam zaw leh makai hoihzaw Zeisu in itna nei ahih manin a nungzui te’n zong it mahmah pah uh a (Zawhang 13:1; 21:17), Ama ading in a nuntakna uh zong piakhia ngam uh hi.

Napoleon in: Kei leh Alexander the Great in leitung pen zum le hiam tawh kala uh hi. Ahih hangin Zeisu in itna tawh a la hi, ci-in gen ngei hi. Itna lo tawh kigualhuai theilo-a, a gualhuai lo makai in nungzui gina nei theilo hi.

Itna tawh gualhuai ding icih ciangin minam, beh le phung, u le nau deidanna omsaklo ding cih zong a gen nuam ihi hi. Makai pawlkhatte gualhuai mahmah tawh kibang napi a puatham bek kithei-a a sungtawng hong kidawk ciangin nuam khollo thei hi. Sep ding bawl dingte ah kideidan khollo na pi, ngah nadingte ah kideidan mahmah thei hi. Pau le ham kibat lohna hang ahi zongin lim le mel, ci le sa kibat lohna hang ahi zongin, kuamah deidan hetlo in a kikim a, i bawl siam ding thupi hi. Itna in deidanna neilo-a khentuam aituam zong neilo hi.Itna neite gualhuai pah uh a, mite’n zong itna thukkik uh hi.

Makai siampente in a mite uh it uh a, amaute tawh kilawmtatna hun la in gualzawh pih uh hi.

Endnotes

1) Saint Augustine pen November 13, 354 in Thagaste, North Africa ah suakin sanggam pasal khat leh numei nih nei hi. A pa pen milimbia hi napi a nu Monica pen Pasian thu-um mahmah khat ahi hi. Augustine pen tawlkhat sung tatsia mahmah tase leh Pasian hehpihna tawh piangthak ahih manin 387 kumin tui kiphum hi. 391 kumin siampiza kipia a, a sawtlo in Hippo pawlpi kem hong suak hi. A laibu Confession acih pen 397-408 sungin a gelh hi-a upna tawh kisai gen phadiak hi. City of God cih laibu zong 410 kumin gelhzo-a hi laibu tegel pen minthang mahmah hi. Upna maanlo tuamtuamte Laisiangtho tawh sittel in upna maan genkhia ciatciat hi. Pasian thu leitung thu tampi tak a gelhte pen tuni dongin kisimsim lai hi. 428 kum a kipan gamkeek ahi Vandals te’n man uh a, a thongkiat zawh kha 4 a cin ni August 28, 430 in si hi. A thugenna 500 val, a laikhak 200 val leh a laibu gelh 100 val thamte tuni dong in kikemcing lai hi.

2) Charles Wesley pen John Wesley nau hi-a, December 18, 1707 in Epworth, England ah suak hi. A u John mah bangin Oxford sangkah a, George Whitefield tawh zong kilawmta uh hi.1749 kum in amah sanga a nauzaw tham Sarah Gwynne tenpih a, Sarah in zong Charles ih gospel paipaina ah zui kawikawi hi. Ta giat a neih uh hi ven, thum bek hinsuah zo uh a, a ta tegel leh a tanu zong a pa uh mah bangin la phuah siam mahmah uh hi. 1765 kum in a gospel pai kawikawi pen zom zo nawn lo a, March 29, 1788 in si hi. La dawng tulnga val bang phuak a, tua lak ah a minthang zaw deuhdeuhte in: Hi Thei Ding Maw; Ngai Un, Vantung Mite’n Lasa; Hong It Zeisu Topa Aw cihte ahi hi.

3) Ira D. Sankey pen August 28, 1840 in suaka, mi zawng innkuan sung pan in khangkhia hi. Kum 16 a phakin piangthak a, galkap a tum ban ah, YMCA ah zong na sem hi. La phuah siamin hong minthang a, D.L. Moody tawh hong kimukha hi. Tua ciangin a nasep khawl a, Moody tawh kithuah suak hi.1863 in a Choir nungak khat ahi Fanny V. Edwards tenpih a, tapa thum nei uh hi. America-a a la phuahte pen Spurgeon in England ah na minthang sak ahih manin Moody tawh England a pai uh ciangin zong mi tampi tak in na muak thei uh hi. A khan sungin la dawng 1200 val phuak a, hoih thei mahmah hi. La phuak minthang Fanny J. Crosby tawh zong kilawmta uh hi. August 13, 1908 in Brooklyn ah si hi. 2007 kum in hih Sankey pen Christian Music lam ah a minthang pen khat in kiciamteh hi.

4) Ruth Bell Graham pen June 20, 1920 in Shanghai pan tai 300 a gamlatna Qingjiang, Kiangsu, China ah suah hi. Kum 13 a phak in North Korea ah sangkah a, kum thum a kah khit ciangin Montreat, North Carolina ah kah hi.Tua khit ciangin Wheaton College ah kah a, tua panin buaih ngah hi.Billy Graham tawh August 13, 1943 kum in kiteng uh a, ta 5 nei uh hi.1959 kum a kipan laibu gelh a, a khan sungin bu tampi gelhkhia man hi. 1966 kum in Ruth & Billy Graham Children’s Health Center phuan uh a, tua tengah a sih dongin na limsep mahmah hi. Billy Graham pen Baptist ahih hangin amah pen a sih dong mah Presbyterian pawlpi mi hi a, Sunday School siama zong sem hi. June 14, 2007 kum in si hi.

Theih huai Laisiangtho ii Bu

Theih huai Laisiangtho bu i thu.

1.     Bible pen Greek pau Biblion pana kila ahi hi, biblion pen biblos pana kila sawn hi a, nidanglai thu kigelhna lai cihna hi.2.     Lai Siangtho kigelh masakna paute- Hebrew, Aramaic leh Spanish.

3.     Protestant te’ Lai Siangtho buppi 66 pha hi, thuciamlui 39 leh thuciam thak 27 ahi hi. Catholic Lai Siangtho pen 72 pha hi; thuciamlui bu 45 leh thuciam thak bu 27 ahi hi.

4.     Protestant te Lai Siangtho ah Tobia, Judith, Esther laigelh Pilna, thuhilhna pawlkhat, Baruka, Daniel laigelh pawlkhat leh Makabi I&II kihello hi.

5.     Lai Siangtho Thuciamlui pen BC 1500 leh BC 63 kikal a kigelh ahi hi.

6.     Lai Siangtho set(machine) tawh a kikhenkhia masa pen kum 1466in Germany ah kikhen khia hi.

7.     Lai Siangtho English tawh kum 1525 in kikhen hi.

8.     Lai Siangtho English tawh kician taka letkhia masa pen John Wycliffe ahi hi.

9.     Lai Siangtho buppi kum 1671 in Rome gamah Arab pau tawh kihawmkhia hi.

10.  Lai siangtho mun a lian leh aneu khempeuh pen Stephen Langton, Arch Bishop,Canterbury in kum 1214 in bawla tua kizangto suak hi.

11.  Lai Siangtho pen a lian 1189(chapter)pha hi; thuciamlui ah 929 leh thuciam thak ah 260 om hi.

12. Lai siangtho pen aneu(verses) 31088 om hi; thuciamlui ah 23132 leh thuciam thakah 7956 ahi hi.

13.  Lai Siangtho pen pau nam tuam tuam1763 in kiletkhia khinzo hi.

14. Abraham in kum 99 a phakin a vun aat hi. (Piancilna 17:5)

15.  Adam kum 930 nungta hi. (Piancilna 5:5)

16.  Babel Inn sang leisek leh kuultal tawh kilam hi. (Piancilna 11:2-4)

17.  Babel Inn sang Sinar zang ah kilam hi. (Piancilna 11:12)

18.  Lai Siangtho sunga tucing masa penAbel ahi hi. (Piancilna 4:2)

19.  Lai Siangtho a sawt nungta pen Mathusela hi-in apa Enok ahi hi. (Piancilna 5:21)

20.  Lai Siangtho sunga mun min kigen masa pen “Eden” ahi hi. (Piancilna 2:8)

21.  Lai Siangtho a khuapi masa pen dinkhia Kaina ahi hi. (Piancilna 4:17)

22.  Lai Siangtho bu sau pen Late (Psalm)ahi hi.

23.  Lai Siangtho bu tom pen Johan nihna ahi hi.

24.  Lai Siangtho sunga mi’ mul met masapen Joseph ahi hi. (Piancilna 41:14)

25.  Lai Siangtho a mihing nui masa pen  Sariahi hi. (Piancilna 21:6)

26.  Lai Siangtho a mihing si masa pen Abelahi hi. (Piancilna 4:1)

27.  Lai Siangtho a zi nih a nei masa penLameka ahi hi. (Piancilna 4:19)

28.  Lai Siangtho a Pasian’ thupiak masa pen – “Khuavaak om hen”. (Piancilna 1:3)29.  Lai Siangtho a Pasian in Mihing a bawl masak pen Adam ahi hi. (Piancilna 2:19)

30.  Pasian in mihingte kianga thu a gen masak pen Piancilna 1:28 ah ki mu thei hi.

31.  Lai Siangtho ah India Esther sungah kimu hi. (Esther 1:1 & 8:9)

32.  Lai Siangtho ah “Lo uih kaang” pen khatvei bek kigen hi. (Sawltak 11:5)

33.  Lai Siangtho taang tom Johan 11:35 ahi hi.

34.  Lai Siangtho a “pentatauch” kici pen thuciamlui bu masa ngate genna hi.

35.  Lai Siangtho a numei min tam kilang penSarah ahi hi, 56 vei kilang hi.

36.  Pasian in mihingte leivui pan in bawl cihLai Siangtho pan kimu hi.

37.  Israel nam 12 laka a hat pen leh thunei pen Juda nam ahi hi.

38.  Lai Siangtho a Logos kici kammal pen‘thu/thumal’ a cihna ahi hi.

39.  Lai Siangtho sungah a pasal’ pa’ ta a paai pen Tamari ahi hi. (Piancilna 38:27)

40.  Lai Siangtho a thukhente Laibu aki ci deuhte- Joshua, Thukhente, Ruth, Kumpite masa leh kumpite nihnaahi hi.

41.  Lai Siangtho a thupiang a tamzaw Mediterranean leh Tigris  pan nisuahna lam Euphrates leh Nile lui kuam teng pan piang ahi hi.

42.  Lai Siangtho a thukham singkuang bawlpa Bezalel ahi hi.

43.  Lai Siangtho ah Abraham’ min 188 vei kilangin azi Sari min 31 vei kilang hi.

44.  Lai Siangtho ah dotna 3294 om hi.

45.  Lungdamna bu li lakah Mathai kigelh masa pen hi.

46.  Thuciam thakah nungzuite’ laikhak 21 om hi.

47.  Hebrew pau in Late pen Tetullim kici hi.

48.  Hosea pen Israel kumpi nunung pen ahi hi.

49.  Isaac ni 8 bek pha pan in a vun ki aat hi. (Piancilna 21:4)

50.  Ismael in kum 14 a phak in a vun at hi. (Piancilna 17:25)

51.  Israel kumpi masa pen Saul ahi hi.

52.  Israel tate Aigupta gamah kum 430 om uh hi. (Piancilna 12:40)

53.  Jesu in a zungzui dingin a sap masak pen Simon ahi hi. (Mathai 4:1)

54.  Mekilta laibu kici pen kumpite masa ahi hi.

55.  Pasal vun aat na in  Pasian’ leh Abraham te kikal thuciamna  ciaptehna ahi hi. (Piancilna 17:1)

56.  Moses kum 120 a phak in Moab gamah si hi.

57.  Noah tapa thumte’ min- Shem, Ham leh Japheth ahi hi.

58.  Noah tembaw ah mi 8 ki honkhia hi. (Piancilna 6:18)

59.  Noah in vasa lak pan Vaak sawlkhia masa pen hi.

60.  Late ah kisikna lam tawh kisai a kigelh taang sagih om hi.

61.  Late sungah late 117 pen taangtom pen ahi hi.

62.  Late sungah 119 pen taangsau pen ahi hi.

63.  Sing gah neek aki phallo pen “sia leh pha theihna sing” ahi hi.

64.  Thucam thak in pumpi khuavaak a cih pen mit hi. (Mathai 6:22).

65.  Tuicin in ni 150 sung leitung vukcip hi.

66.  Zephenathpaneha ciin Pharoah in Joseph min phuahsak hi.

67.  Zera pen a khutah patsan bulh kawm in piang hi. (Piancilna 38:30)

Atangthu sutleng Nute itna kilangh

Khatvei sun khat cinuam mello ka om laitak lungsim ah hong suak lua ahih manin ka tangthu ka phawk khak ciangciang computer ah gelh ka kipan hi. Naupan lai lawmte tawh kimawlna, lingkap, seng kineih, dente, L-O-N-D-O-N kimawl hun laite; tawm khat ka gol zawk deuh ciang sangkahloh/sangkhak hun sungin lo lamah bawngcin na thute, papak zonna, thangkamna leh thang antah ding tu-ngik zonna, annhuana ding singkanglang puakna, gam neite sing hing satsakna thute, tua banga gimpi a ciah hinapi'n inn tun ciang lawmte tawh bawhlung (football) kimawl in nuam ka sak mahmah na thute, a nitak ciangin lawmte mah tawh music tum in puak vengvunga ka om hunte hong suak dandan hi.Tuate khit ciangin zatep ka kipat dan leh siatna lampi ka zuih khaknate zong hong suak leuleu a, khangno kithahatsak hun, kiphatsak hun sung ka tun ciangin siatna lam gelh ding hong tamlua kei mawk hi. Tangthu gelh ka hih manin hong suak bangbangin ka gelhgelh ciangin a tawpna ah a ginalopi khat a gina mahmah banga a om gige ka hih lam ka kiphawk hi. Ken bangmah ka phawkloh hangin ka nu leh pate kei adingin ihmulo-in khitui tawh a omna, beidongin Topa kiangah a kikona thute ka ngaihsun hi. Ka nu in 'si hi lecin zong tu-a sangin ka khitui tam kiat zaw tuan ken teh' ci-in a cihmawh beidong kammalte lungsim ah hong suak hi. Khangno nuntakna limlang ah et bangin tuani-in hong kilang dandante in ka hoihlohnate hong pholak kik a, tua mah bangin a langkhat lamah tua bang hun laitakin hong it mahmah ka NU tauna awte zong ka za kikkik hi.Tua ka thugelh a man nailoh hangin tua tungtawn a ka phawk thu in: Tuni in kei hih bangin ka om theihna dingin ka TUNNU in Vanglian Pasian kiangah a tauna Topa in guaksuak sak lo ahih a kilatna hi, ciin ka ngaihsun hi. Ken ka kin loh laitakin zong Pasian in kei theihloh kalin kei adingin lampi hoih lamah hong kai den na hitah, cih ka phawk hi. Tua ahih manin i tangthu kan kikkikin tel semsem lehang i Nu' hong itna leh hong khualna a thuk zia kitel pan hi. Tangthu kan kik lopi-in nu aw hong it ing i cih hangin ama hong itna a thuk zia kitel zolo hi. I kamsiam bek hithei hi. NUTE NI hong tun tawh kituakin i tangthu sutkikin i nu hong itna lungngai kik dingin kong zawn hi. Nute khempeuh kiangah HAPPY MOTHERS's DAY deihsakna hong khak ing

Bangcileh Nupa kituak theiding

Leitung ah Nupa kithu tuak mahmah te zong khat veivei na kitawng thei zel veve uh hi. Nupa kihehsak, kitheisiam lo, kitawng cihte om thei tham hi. Nungak le tangval ahih lai a, kingai mahmah le kituak mahmah te zong hong kiteng khin le uh kitawng, kihehsak hun nei veve uh hi. Kitawt le Kihehsak hoih lo lam telmahmah a, kithutuah sawm mahmah a hanciam/panla den Nupa tampite zong Kithutuak lo, kitheihsiam loh hun nei zel veve uh hi.

Nupa kal kitheihsiam loh na leh kithutuah loh na hangin Nupa tampite kikhenin Innkuan kisia tampi tak om in, Tagah tampi na om lawh hi. Nupa kal buaina hangin Mipawl khat lunggim lua in, Anuntakna uh bei lawh kithat tangial in, Pawlkhat in alawm, Koppih maw, ahih kei leh midangte nuntakna bang na la tangial thei uh hi.

Banghang a nupa kal buaina hong piang hiam ci-in vakan taktak le hang thupi vet lo pan hong kipan n ahi lel thei hi. Thupi vetlo na neucik pan hong kipanin atawpna ah thulianpi tak hong suak thei a, Buaina lianpi hong suak thei zel mawk hi.

Nupa kal buaina hong piangsak atangpi in: ih Lawmnu,pa tung ah ih mawhpuakna ih theih loh man, Numei or Pasal lamte zia theih luat hang, Nuntak khuasak haksat luat man, Sum zatdan kitheih siamloh man, Nasepna kiphawkpih loh man, Lungsim utdan deihdan kitheih loh man, Sep leh bawl kihuh,panpih loh man, Nu le pa zanthu kituak loh man, Nupa kal kimuang, cihtak loh man, Kham theih guih theih hang, Pasian phawk loh man leh adangdangte na hi gige thei hi.

NUPA KITUAH NA DING A KISAMTE[1] KITHEIH SIAM TUAK DINGNupa kitheisiam tuak icih pen sum-le-pai in lei theih loh aman manpha ahi hi. Nupa aki theih siam nak u leh a hinkhua, nuntakna vuah, a sepna vuah, innkuan khosakna vuah leh Na tuamtuam te ah haksatna hong tung ta leh a kikaal uh cidam den ding a, lungsim khat tawh kalsuan khawm gige thei ding uhi.

Nupa kal ah kitheih siam na a tangsap, kisap leh bel nuntakna sung ah a nuam cih gen ding tawm mahmah ding a, ki hehsan leh kitawng cih te Inn sung ah om mun mahmah ding hi. Tuahangin nupa kituah na ding in kitheih siam tuah kitang sam mahmah hi.

[2] KICIAM NATE MANG NGILH LOH DINGNupa bel kihehsak khak ni omthei tham a, lungsim anat mahmah ni zong om tham ding hi. Tuadan a koppih,zi/pasal ten hon hehsak khak uhciang, ahih keh koppih tung a I lungsim a sat vitvet lai tak in nidang a I kiciamnate ngaihsut kik ding hoih hi. Nungak-tangval ihih lai a ‘itna leh khualna tawh kong kem ding, ih cihte phawk kikkik ding ahi hi.

I ki-it, ki-ngaih lai a igen te leh kiteenni a mipi leh Pasian mai a ikiciamnate i ngaihsut kik ciangin i lungsim natna leh hehnate hong dam thei zel hi.

[3] NUPA KAL A KUAMAH KIGOLH SAK LOH DINGI koppih, zi/pasal toh ikal a bang hiam, thu a om ciangin midang kiang ah gen sese lo a ihih siang pah ding ahi hi. I koppih tawh ikal a midang hong kigolh lut mawkmawk ding uh hilo hi. Midang tawh ikikal thu ah bel a uut teng hong kigolh, lut phial zongin I koppih toh ikal ah bel Jesu lo kuamah dang I cial loh ding hoih ding hi. Midang hong kigolh lut the ahoih lam sangin, asia lam piang zaw a, Na neucik zong thulian pi hong suak zaw thei mawk hi. I kikal ah midang hong kigolh lut leh bel ei nupa kal ikitheician zo nai kei a, mun awng lianpi omsak lai cihna hi.

I koppih tawh lungsim nop lohna leh hehnate hoihtak gen khawm a kituahna ding lampi zong khawm ding ahi hi. Tua ahih manin Nupa kal ah Jesu Khris lo kuamah akigolh lut loh ding kitang sam hi.

[4] KI PANPIH TUAK DINGTulai Leitung ah ‘numei na’ ‘pasal na’ cih om lua nawn lo hi. Ki panpih tuak a sepkhawm theih te sepkhawm ding ahi hi. Khat manlo, gimzen a kipeipei-in khat lah hih ding theilo a lum hithiat cihpen man het lo hi.

Nupa ki panpih tuak theilote a lungsim uh zong kigamla hi. Nasepna ah nupa aki panpih tuah ciang un a lungsim uh zong paikhawm hi. Koppihte nasep pen I hih theih lam hi kei mah leh ihih theih zahzah a ih panpih leh tua in kithutuahna piang sakin zathu zong hoih hi.

[5] HEHNA OM LEH KAMDAM A GEEN DINGI heh mahmah laitakin mawkpau lo-in Thagum zat het loh ding thupi hi. Thagum ih zat leh anungciangin ih kisikna ding kisem kha thei hi. Heh mahmah laitak ih kam a ut teng gen, Kivuak ek sangin Hehna pen kamdam hoihtak a kigen ding hi zaw hi. Heh mahmah lai tak a kamdam agending cih pen thuhaksa mahmah hi a ahi zongin kisin leng hi thei lel hi. Kamdam a genkhawm theih pen nupa kal cidam na ding leh tate thunun/uk zawhna ding lampi hoih mahmah ahi hi.

[6] EI NOPSAKNA DING BEK NGAIHSUN LO DING  Mi pawl khatin koppih te ading khual khalo-in a utut in om in nungta thei uh hi. Ei lunglut dan, ei ngaihsut dan, ei nopsak dan, ei duhdan leh eikalsuan nop dan bek a ih lawm nu/pa kaih ding hi zenzen lo hi. Ih Koppih zong eidan mah a Mihing nuntakna nei khat hi in, lungdam thei, dah thei  ahih lam ihphawk ding kitang sam hi. Tua mah bangin ih lawm/koppih ih lunglutna, duh, deih, utnate zong ngaihsut sak a lungdam sak kisin ding a hi hi. Ei nopsak dan a ih gamtat/tal pen Koppih thusim lohna hi pah lel hi. Amau ading ngaihsut pih a, nopna, dahna leh Lungdamna cihte ah kikup a, Anuam ahaksa ah ih thuakkhawm pih ding ahi hi.

[7] MIDANG TOH KOPPIH TEH KAK LOH DINGKoppih te midang tawh tehkak hetloh ding ahi hi. Midangte ei koppih sangin ahoih zawkna ih muh, theih leh zong ei apen tawh tehkak ding hi zenzen lo hi.  Ei koppih in zong midang tampi te sang a hoih zawkna neikha ding ahih man in, a hoih lohna lam imuh ni in ahoihna lam zong muh sawm ding ahi hi.

Ataktak in gen le hang ih Koppih pen midangte sang hoih ih sak zawkman in ih neih ahi hi. Tua ahih manin midangte koppih tawh ei koppih tehkak a, koppihte tung a phunphun cih te ciin loh ding hoih hi. I koppih tung a lungkim dan ding kisin a midang etlah nawn loh ding ahi hi.

[8] BUAINA HIH VENG PAHPAH DINGBuaina, kitheih siamlohna, hehna a om ciangin sawt kidiah sak loh a hihveng sawm pahpah ding hoih hi. I heh lai mah a, kamdamin gen a, I koppih tawh kikup a veng sak ding ahi hi. Hun hong sawt ciang in I kal ah kitheih siamlohna ding hong kibehlap den ding a, asawt ciangin thu lianpi hong suak thei hi. Lungsim hong kigamla deuhdeuh ding a, na neucik ah zong kitawtna hong piang pahpah ta ding a, atawpna ah nupa kal ah I ut loh tantan kitung thei ding hi. Tua ahih manin Nupa ka ah hehna aom leh khawl lo-in genveng pahpah ding kitangsam hi.

[9] SUM-LE-PAI ZATNA KI THEIHPIH DINGNupa kikal a kituah lohna hong piang sak ut mahmah te lak a khatin sum ahi hi. Koppih te tawh sum zatna kitheihpih tuah hamtang ding ahi hi. Khasum lak ciangin sum zat/zek ding dan kikup a Budget gel khawm hamtang leng hoih hi. Kha sum tam zaw pen in sum tam zek zaw ding cihna hi luan lo a, a kitangsam bangin sum zat khawm ding ahi hi.

Sum zangsim cih pen hoih het lo a, nupa a ih neihteng ih zekkhop,neihkhop ding thupi hi. Sum in nupa kal ah siatna leh kikhenna ciang hong tun thei ahih manin I sum muhna, zatdan leh neih zahte kitheihpih a kikup ding thupi ding hi.

[10] TUP LE NGIIM NEIH DINGNungak-le-tangval ki-it, ki-ngai a kiten mawkmawk a, maban bang cidan a nungta ding cih athei lo nupa Leitung ah tam mahmah hi. Nupa pen ta neih ding mah hi a, ahih hang ta neinei pongin tup-le-ngim neih loh pen hai huai leh hai na khat ahi hi. Leitung ah ih nuntakna ahang thei mel lo a ih om ciangin Nupa kal ah kiningna leh kituah lohna hong piang zel hi. Nupa in ih maban ah sepding, bawlding, (Goal) tupna kician ih neih ding kisam mahmah hi. Mailam ah sepding bawlding ngimna kician ih neih ciangin ih nupa in ih lungsim kigawmkhawm thei bek a, kithutuahna hong piang thei hi..

[11] PASIAN NEIH DINGPasian pawk anungta nupate innkuan sungpen atangpi in kituakin, nuamin, cidam lawhcing hamtang se uh hi. Nupa kal ah Pasian liansakin hong ding ciangin kitheih siamlohna, kitawtna, kihuatna, kivuak cihte om lo hi. Pasian I kal ah hong ding a, hong gawmtuah Pa a, hong pang ciangin nupa lungsim mun khat ah luang, ut kibang, kitheihsiamna om in ki-it tuak takin kal kisuan khawm thei hi. Pasian nei nupa bel leitung ah midang bang in nei zolo in, pil lo in, nek zawnna haksa in, genthei ta mah le uh lungdam, kipak thei gige/den  uh hi.

------------------------------------------------Leitung ah nupa kutuak utlo leh kituak lo ding a kiteng kua mah om lo ding hi. Ki-it mahmah leh kingai mahmah akiteng, ahih kei leh kingai hetlo a kiteng te nangawn zong kituak a khuasak dialdial ding uh tek ding uh hi. Nupa tampi te in Nupa kal nuam mahmah in innsung khuasa ding a ut lai takun alam et loh pi uh innsung nuntakna haksa, nuam lo pen tung thei mawk uh hi.

Nupa pen ship or tembaw bang nih tawh kibang a, alangkhat ahoih mahmah hangin, alang hoih kei leh tui hong lutin tum mang veve ding hi. Tua ahih manin Nupa pen Khat hoihin khat sia cih om theilo a, ih nihtuak a hoih ding sawm a, hih leitung kituahna ding a pan lak khop,pan khop kitang sam hi.

Nupa ih cih pen Cycle tawh kibang hi. Pei lang khat hoihin Pei lang khat hoih kei zel leh taithei tuan lo ding hi. Tua ahih manin Nupa kal anopna ding, Innsung nuam ih lam theihna dingin apei lang nih ahoih kisam hi.  Nupa pangkhawm a lungsim kituaktak a kalsuan khawmte bang a nupa nuam leitung ah kuamah om lo ding hi.

Tua ahih man in I koppih te tawh I kituahna ding atung a kigelh te zuihsawm in pan la ciat ni, Topa’n leh I koppih tawh kituak tak a innsung I bawl leh kuadang innsung I eng dia…

asimte, Nupa kituak leh mite adinga etton/etteh tham cing ding Topan hong vualzawl tahen!