I'm reading Ngimna tawsawn nuntakna - Rev.Dr. Simon Pau Khan En on Scribd. Check it out: https://www.scribd.com/doc/183277834
Paunak 24:5 Thahatna sangin pilna hoihzaw a, thakhauhna sangin thutheihna hoihzaw hi. (Lungdam)
Friday, 8 May 2015
Sing ii hoihna
Sing ( Ginger) a hoihnaSing pen cibawk leh ci le sa natna kiamsak thei ahih manin nek zel hoih hi. Tua bek hilo in gilnat teh luaksuak sungnim thei ahih manin tuateh ne lecin hoih hi(Zonu Tongluan).Khanglui ten gilna khat peuh adamna dingin Siampu ten Gilna pa gil( a lai zang) phuisam in Singphih sak uhhi. Tua Sing hangin adam zong hi aa, a upna uh hangin zong adam na hizel hi.Meh limnono ih bawl ciangin Sing tawh bawl khawmleng cidamna ding bek hilo meh limsak tuam hi. Khualam ah ka om lai-in Tuimang lui dungah Ngasa ka beng zel uh aa, tua Ngasa leh Sing khawng, Khanglang khawng...cih bang Ngasa tawh zohuan ngiat leng limsak mahmah hi. Ngasa icih leuleu pen lungtang natna dalsak na hi sawnsawn hi. Hih bang teng nekhawm den ihih manin Zomite mi tetan mah ki pha hi. Tua bek zong hilo naupaai laiten Ngasa kalkhat in a tawmpen nihvei ne hamtang leh naupangte a khuakciim sak, a mitciim sak hi kicihi.Ih tenna gamgam ah Sing( Ginger) a zangh siam dingin ih ki lam-en hi. Lungdam.
Mi lawhcing,citakte thu tomkim
Sente paunak khat ah, " Mipil ten mipilte tung panin pilna sin uh aa, mihaiten phutkhakna tung tawn panin pilna ngah uhhi", ci hi. Mipilten laibu tampipi sim uh ahih manin pilna ngah behbeh uh aa, pil semsem uhhi. Mi haite ahihleh tuahkhakna leh phut khakna a ngah uhteh pil lawhpan uhhi cihna hi. Phut khakna leh tuakkhak neih kei zenzen leh hai semsem ding cihna hi mawk hi.Obama : Yale University ah Lawyer asin laitak in Lai tampitak simin Top 1 na angah dongin hanciam cihtak in hanciamna a neih manin lawh cing hi. Mikangte bek pilding, USA kumpi suak thei ding..cih ngeina omlo hi. USA kumpi ka suak ngei kei ding hi. A hangin ka pianna Nu leh Pa mikanglah hilo in mivomte limlim USA kumpi a suaklah om ngeilo piang thei ngei kei-in teh cilo hi.A piang nailo khat Thuhoih a piangsak thei ding mikhat hi-ing. Mi khat suak ding hi-ing aci vilvel mikhat lawhcing hamtang hi.Abraham Lincoln : Laibu neihlo hi mahleh mi laibu neihsa teng a sim dingin kawm kawikawi in laitampi sim hi. Singtawh meituah in tuatawh laisimin, Kha tang ahoihteh Kha tang nuai ah Laisim hi kici hi. Hih zahin pilna a hanciam mikhat a biak Pasian dingin ki ngaihsun leng pilna pianuam ngel ding hihang. Hanciamna neih vilvel te mah Pasian in lawhcing sak hi.Peter : Zan thapai Nga beng manlo hi. Nai khat, nai nih sung Nga bengin man keita leh lungkia sese lo aom teh Pasian in acihtak manin lawhcinna pia bek hi. Tua bang mite zangh bek hi.Noah : Tenbaw kum 120 sung mual tungah bawl hi. Sim mawhna ko siatna thuak mah taleh tuate ah ki ngalo in a sep maban a zawh dong hanciam vinven ahih manin a sepna mawk suaklo hi. Haksatna ko siatna a tuahteh Pasian lam hilhna ah manggilhlo, Pasian phawkden ahih manin lawhcin hi.Na tupna bang hiam cih ki dong leh theilo aa...aci peuh om ding hihang. Bang sep sawm na hia kici leng Online enlo dia aci pawl om ding hi. Tupna neihnapi citaklo, muang ngamlo cih om hi. Tupna neih aa cihtak tak in a semte lawhcing bek hi. Ei pawlpawl bel tupna lah neihsese lo, an ne, na semkuan..cihteng tawh hun beito zelzel hi.Tate mi suaksak ding, hanciampih ding...cih ih gelna zong Tupna lianpi khat ahihi. Kei bang mah hikeng cih ih ki theina zong hoih na pi in, kei khangin bangmah hilo ka hih manin ka Tate khangah mi a suah theihnang bang lampi om ding cihtawh hanciam cihtak in hanciamna zong Tupna kician neihna hi.Zomite hong Angvan Pasianin tupna ngimna ki cian neih dingin hong siam hen. Lungdam.
Zusa tezong Thu kikum
Zusa te zong Thu kikumZusa leh Zawhngeu nam leh nam buaina khauh semsem ahih manin Zusa ten bang cileh ei ci manglo ding cih hong ngaihsun uhhi.Ki ging kholnuam uhhi. Tua ahih manin Zusa te zong ahi theiteng meetting ki kaikhawm pak uh hi. Khat pa hong dingto pah hi. Bang ci hiam cihleh ih gal pa Zawhngeu a om om na bang cih ki theih ding cih hong pulak hi. Khat pa in a omom na ih theihna dingin thu kan miten a zuih den kul ding hi cihi. Amau theihloh kal in Zawhngeu zuih simsim kul ding hi cihi.Khat pa leuleu in keima hoihsak khat om hi. Ih gal pa Zawhngeu pen hong pai hun ding ki theilo ihih mut kal zong hi thei, ih an nek laitak, ih ki mawl ngeingai laitak zong hi thei ahih manin Zawhngeu Long-ok sak ni cihi. Long-ok sak leng hong pai hunhun ki theih pah dinga ei ih ki kem theih pah ding cihi. Khat pa in tua thu kim ing ei ci pah lian hi. A vekpi un thukim uhhi. Hoihzong sa uhhi. Tualeh a Long bangte ok sak ding cih ki kum leuleu uhhi. Long-ok sak ding ihih leh a gin ngaih mah ok sak ni, gamla pi panin hong pai ki thei pah ding ci hi. A vekpi un thukim in hoihsa ciat uhhi.Zawhngeu Long ok sak ding uh thu kim khin uhhi. Khat pa in a tawpna ah tualeh, " Zawngeu kua in Long ok sak ding", hong cihi. Tua ahihleh Zawhngeu Long ok sak ding kua..acih uhleh kuamah pau sese lo uhhi. Banghang hiam cihleh Zawhngeu Long-ok sak ding pen hoih mahmah sa ciat na pi-in a sem khiat ngam taktak, ka sih lehzong ka si mai ding hi aci om lo uhhi.Thu khat peuhpeuh hoih ih sak mahmah hangin sep khiat taktak ding haksa ki sa ciat hi. A hoih a theilo hilo, sih tan dongin mapang khawm ngam, a ki zui ngam, nungzui ngam, makai ngam ding Leitung mi khempeuh in haksa a sak pen hi. Thu hoih a geelgeel aa, a sem ngamlo te zong mawhsak nang om tuanlo aa, thu geelgeelna tung tawn panin a sep ngam, a sep ngamlo ih om na zong a bucing minam suahna zong ahihi. Geel siam mahmah semlo a om ding mah hi, geelsiam hetlo in a geelsiamte geelsa a sem ngam zong aom ding mah hi. A geelsiam omlo, a sem ngam omlo minam pen adah huai hizaw hi. Ih sep theihna bangbang ki simmawh sak tuam nang omlo hi. Mi khat peuhpeuh a cingtaak sinsen dingin muh hoihlo aa, lungsim siang dingin muh hoih hi.Lungdam.
SIDS tawh kibang MIDS Natna Thak
Tulai khuahun thak sungah natna MIDS kici natna lamdang khat hong omin, a nei kitam mahmah hi. Sumzon paizonna le gamvai vailianpi nasemte sungah tam phadiak hi. Tua natna pen MIDS ( Microchip Immune Defeciency Syndrome) kici hi. Microchip zui zolo si le sa tha kiam natna cih ding dan khat ahi hi.Microchip tungtawna thupiang le khantohnate zui zolo ahih manin lungmang lungkia thanem natna nam ahi hi.Hih natna amu khia pa pen New York Time journalist khat ahi Thomas L Friedman ahi hi. MIDS natna tawh kisai in a ma gen na ah “ A bawk, a pawm, a sakbekbak, a ngot .., company te le gamvai panmun nei te ( politic ) in hih natna ngah nuam phadiak hi ci hi. Company khat peuhpeuh akl gamkhat peuhpeuh in ama van le nate a behlap zawh nawn loh ciangin, gammite le nasemte’ nisim nuntakna a lapsang zawh nawn loh ciangin, pilna thak tuamtuamte a zuih zawh nawn loh ciangin ahi zongin, amanlang mahmah leitung kikhelnate a zuih zawh nawn loh ciang ahi zongin hih natna ong piang thei hi. Hih natna a ngah ciangin khantohna kici khempeuh bing pah a,kum sawtpi zawngkhal lawh thei hi.” ci in gen hi.MIDS natna pen kipawlna lianpipi te sangin mimal thu ngaihsutzia tungtawnin kilang zaw hi ci hi. Hih natna namte pen Idea Sclerosis zong kici hi. Thu ngaihsutzia khel nuamlo, kigenpih theilo cih dan nam ahi hi. Ei kamin bel “ Ngawng-khauh natna” cih ding ahi hi. Bang hang hiam cihleh hih natna aveite pen Ngawngkhauh te tawh kibang hi. Ngawngkhauh veite pen a ngawng khauh cip a, vei le tak, a tung a nuai a lu hei theilo hi. Idea Ngawngkhauh I vei zenzen leh I lutang kihei thei nawnlo dinga, I thumuh dan zong langkai pah ding hi. Nam khat bekin pai thei ding hi.Ngawng khauhte om zia:(1) Tang taka pai thungaihsuhzia ( Linear thinking ):1 khit ciang 2 . 2 khit ciang 3 cih bangin a kizom diitdeet a thungaihsutzia ahi hi. Theihsa le apiangkhinsa thute siksan a thungaihsutzia ahi hi. “ Zani in hih dan thu piang a, tu ni in zong piang leuleu hi. Zingciang zong hih dan mah piang tektek ding hi.” ci in lenkip pah hi. Hih thungaihsutzia pen hun khat lai in a kizat theih hangin tu hun ciangin lem nawn hetlo hi. Gtn: Mi 200,000 val a sihna Tsuhnami huihpi a nun ding pen thunei lamte in ni nih ma in thei khol sak hi. Ahi zongin mipite in kium lo hi. A hang tampi lakah thuthei papi nupi tampite in “ ka suah ka khan in tua bang piang ngei kei” ci lel uh ci hi.Tu hun ciangin “ Tang taka pai thungaihsutzia ( Linear thinking ) sangin “ Tang taka pailo thungaihsutzia ( non linear thinking) lam ki hoi zaw ta a “ Akitat akizom mello khuahun” ( Age of discontinuity ) ci in min kivawh hi. Tu hun ciangin muh-ngei, theih-ngei ( experience ) le a piang ngeisa thute sangin pilna kibulphuh zaw ta hi. Tua ahih manin a kizom ditdet Tang taka pai thungaihsutzia mah nuamzaw na sak zenzen leh Ngawngkhuah natna a nei na hih lam kithei pah in.(2) Vot maw sa,Vom maw kang ( either –or logic):Mi pawl khatte leuleu in na khat peuhpeuh nam 2 ta bek om sak hi. Hoih le hoihlo. Vom le kang. Vot le sa…, cih bangin khen linlian uh hi. Ataktak in cileng avom le a kang kikal ah color tampi om thei veve hi. Khuamial le khua vak kikal ah sanggam melmak hun cih bangin khuahun tampi om lai hi. Avot le a sa kikal ah a lum pian, a lum phalo,…, cih bangin dinmun tampi om thei hi. Gtn: Tu laitaka leitungin a kibuai pih mahmah IS ( Muslim ngongtat pawl ) te in hih thupomzia a bulphuh mah ahi hi. Amau tawh a kizom teng amau pawl hi saka amau tawh a kizom lo khempeuh gal in ngaihsun uh hi. That mang dingin ngaihsun lel uh hi. Ka pawl na hih kei leh ka gal hi teh a ci lian hi zen hi.Ahi zongin mihingte thungaihsutzia limlimin a laihawl thungaihsutzia le thupomzia pen kipakta lua khollo citciat hi. 1 ahih keileh 2. A vom keileh kang. A vot keileh sa. Ka lawm na hih keileh ka lang. ka pawl na hih keileh ka gal cih bang ngaihsutna ahi hi. Hih bangin na khat peuhpeuh na khentat lianlian leh Ngawngkhauh natna a nei na hih lam kithei in.(3 )Nunlui sial natna ( nostalgia ):Mihingte in hun thupi 3 kinei tek hi. Abeisa, tu laitak le Mailam hun ding cih a hi hi. Mi khat peuhpeuh in mailam hun ding thudon man lo liangin abei sa thute sungah akidiah luatleh tua pen Nunlui sial natna nei kici hi. Hih natna nei mite in na khat peuhpeuh lem a sak om mello hi. Lungtom thei hamtang hi. Thu khat peuhpeuh a om ciangin “ Ko hun lai in tua bang om kei. Kei hun lai in ken tua bangin gamta ing. Ni dangin tua bang thu za ngei khang…,” ci in apiangsa thute gen kikkik nuam se hi. Hunlui le nunlui hunte mah anuam hi mawk ei ci in thumthum hi. Thuhaksa khatpeuh a sin khak ciangin mainawk ding sangin nungkin ding ut zaw hi. Hih dan thungaihsutzia na neih zenzen leh ngawngkhauh natna a nei na hi gige hi.(4) A kikhak cip thungaihsutzia ( closed minded thinking ):Thu khempeuh thei a kisa mahmah apil laklawh lai tan laklawh ( half educated ) te hi phadiak hi. Thuman thutak le pilna khempeuh ama khuak sungah om khin ahih manin bangmah theih beh ding kisam sa nawnlo hi. Athak khat peuhpeuh akigen ciangin bangmah sang theilo hi. Amuh ngeihloh ahih nakleh hoih sa loin lem sa lo pong hi. Alungsim kongkhak khak cip hi. Thungaihsutzia khat peuh a kigen ciangin ama ngaihsutzia tawh tehkak a, ama a tawh a kituah leh “ kimang thei tei leh kilawm sam e” ci a, ama deihna tawh a kituah keizenzen leh “ hai na mahmah om kei” ci in nehpiksan lel hi. Hih bangin nang le nang thei pen siam pen kisa in a kigen khempeuh hoih na sak a om kei zenzenleh Ngawngkhauh a nei na hi zaw kha ding hi.(5) Pello piang ding hi.( For certain approach ):“ Gualzawhna I ngah pelmawh ding hi.” ci in khat le khat tha kipiakna le hanciamnate tampi i za ngei tek ding hi. Ataktak ciangin “Pello ding” akici thutampite lakah a kipelh veve tampi mah om hi. “ Hi teitei ding hi. Piang taktak ding hi. Pello ding hi.” cih kammal te pen I deihluat man, I ut luat man leh I kitawsawn nop man a kizang ahi hi. “Pello in” cih kammal I zat ciangin a kigen khol theilo thu tampite a kitheihmawh bawl I ta hi hi. Adiak in bangmah a kigen khol theilo hun ( uncertainty ) le a genhak mahmah ( fragilaity) khuahun ahi I T ( information& technology ) hunpi sungah “ pelhloh in ong tangtung ding hi ei” cih dan thupomzia pen khuahun tawh a ton khalo thungaihsutzia ahi hi. Hih bangin “ pello in” cih thungaihsutzia tawh a kalsuan na hih zezen leh ngawngkhauh a nei na hi kha thei ding hi.Kibawlzia ding:Naupangte ngawngkhauh a vei leh zato kipaipih lian hi. Pailoh phamawh hi. Khangluite in Ngauhkhauh na vei leh na lukham nisa ah pho in la ciang tawh vat in cih dan khat om sak hi. Idea ngawngkhauh pen bang cih leng hoih mawk ding.Thomas L Friedman in Idea Ngawngkhauh kibawlzia ding nam khat na gen hi. Ama gen dan hileh midangte in ong bawl theilo dinga ei le ei a kibawl tawm ding I hi hi. Ei le ei hanciam a kisin ding ahi hi. Tua in “ Ei le ei kisit telna” ( introspection ) ci hi. Ei le ei kiet kikna pen amawkmawk bang hi loin hangsan tak le thuman takin et kul a, ei le ei kingek bawl kidop bawl hetloh ding thupi hi ci hi. Hih kibawlzia ading ngaihsutna khat ong pia beh lai a, tua in amau gam sunga A.A ( Alcoholics anonymous ) kici zu kideknuamte kipawlna dan tampi neih ding ahi hi.Banghang hiam cih leh A.A pen zu kideknuamte kikholh theihna dinga kibawl kipawlna ahi hi. Amau le amau kikhawl in lungsim tuam neilo uh a, lungsim khempeuh tawh kizom in zu kidek ding hanciam khawm uh hi. Lawhciang mahmah ci hi. Tua kipawlna ah mi thak khat peuhpeuh a lut sim in mipite mai pan “ Kei ka min Paupu hi. Zu nene khat ka hi hi…. ,” cih bangin amah le amah kipulak hi.Idea Ngawngkhuah natna pan damna a ngah kik nuam te in zong atunga bangin ama hihna bangbang, amah mah in hangsan takin kimu in kipulak ding thupi ding hi.