Tuesday, 12 May 2015

Christian kizepdan

Christian nuntakna sung ah Pasian um bek hi lo-in Mite ading limpha hih ding Pasian deihna ahi hi. Zomi te I ki zepdan tawh kisai in sia ka cihna hi lo in, Mun tuamtuam gam tuamtuam ah omta ih hih manin ih kim leh pam huhau in Mailam ah ih phutkhat leh ih theih ding Kizepdan tampi om kawmkal ah tawm gen vat nuam hang.

2Timoti 4:12 ah agen Bang in Christian mikhat ih hih leh Thu um mite etteh ding (exemplary)in na om un ci hi.

2Kor 3:2 ah “Note pen Mite simding Ka lai khakte na hi uh hi” na ci hi.

BIAKINN AH. (1Tim 2:9-10 le 1Peter 3:2-5)

Biakinn ah ka cih tak ciangin a diakdiak in Pulpit tung lam aluah dingte ka gen nuam hi. Pawlpi khat peuhpeuh ah Hun nei dingte leh Praise and Worship Makai ding, Mimai a ding ding ih hih manin kizepdan akipan atuamtuam Limpha ih hih ding pen kitang sam mahmah hi.(1Tim 2:9-10)

Praise and Worship Makai khat ading na hih leh mitampi te mit na tung ah hong tu ahih manin et kilawm, kizepdan akilawm in ih kizep theih ding thupi ding a, khangno hong khangto dingte limpha ih hi hi.

Pasalte : Amai ah la makai adingin T-shirt Bantawng leh half pant(phei tuamsing) silh/teng in bansa, awmsa, tangai kidawkin ding leng mipi te adingin bang acidiam?

Numei: amai ah la makaih in sexy in kizemin ih pheingo, ih awmsa khawng dawkin dingin kising lanlan leng mipi te adingin, hong khangto ding khangnote  adingin bang aci diam? Et teh hoih le pha ih hih ding kisam hi.

Tuni in Biakinn ah Hun I nei in i nei kei zongin Kikhawm dingin ih pai ciangin kizepdan kilawmin ih kizep theih ding kisam a Jeans gak phetphat khawng, tawdawk dekdek khawng tawh kikhom cih khawng akilawm mah diam cih ngaihsun kikkik le hang ut hang. Ei tun tuaci leng ih khang sawnte bang hong suak diam?

Tua ka cihteh Mangkangte zong tuaci ei tulai dan hi aci nuam tam mahmah hi. Pasian nei taktakte tuadan in na kizem lo in atom pen Khukciang cih bangin na kizem cinuam ing. Pasian theite nuntak zia pen Western lam enta kei leng Asian ah zong suk lua lel a, Aneite nuntak zia ih etteh ding kisam hi. Leitung mite kiang pan in Saptuam, sapkhiatte hi hang.

Manipur aten Pawlpi pen SAPTUAM ci a, Mizo ten KOHHRAN ci hi. Man mahmah hi. Tua mah bangin Christian te pen Hih leitung mite lak panin Sapkhiat tuam(saptuam) call out )te ih hih lam ih phawk ding thupi mahmah ding hi. (John 15:16,19; 1peter 2:9)

Hih leitung mite gamtat bang, kizepbangin kizem in nungta leng Bang kilamdangna om nawn ding ahi hiam?

KHUASUNG AH

Khuasung ah ih vaksuk ih vak tohna ah zong kizepdan pen kidop huai mahmah veve ahi hi. Christian khat a dingin na kizepdan leh kipuahdan pen ahi ding mah ahi hiam? Mikangte zong hi danin kizem lel e. Tulai Khet,dan hi, ih ci kha hiam? Mikangte Pasian thu-um taktak te kizepdan etteh ni. Aphei vakte nuntakzia hoihsa kei ni.

“Mite sim theih ding Laikhak na hi uh hi” (2Kor 3:2 ) ah a cih bangin nisim ih nuntakna ah, I khuasakna ah, mite sim theih laimal ih hih ding pen thupi a nang bang ci lam in hong kisim hiam cih zong phawk ding kisam mahmah kha ding hi.

A sexy thei pen in na kizepnop a leh zong nang thu hi ahi zongin tuni in na ngaihsun in, Christian Jesus nei khat adingin akilawm mah diam mimuhna ah cih pen lungngai sa in kizem in vak ding pen kideih sak hang.

Keii muhna ah Mikangte, Sente, Koreante, Singapore leh gamtuam2 te ka et tak ciangin Pasian thei bek hi lo Pasian anei taktakte nuntak zia leh innkuan te pen Sexy takin kizem in Biakinn ah, khuasung ah ka mutam kei a, tuadan ah sexy tak a a om mite en leng, aphei vak teng leh Budish, Hindu, Biakna neilo leh atuamtuam te na hi zaw hamtang hi cih pen ka mu hi.

Tuni in Numei hi-in Pasal na hi zongin nangiahsun in. Pasian thei ka hiam, anei hizaw ka hiam cih na kingaihsun in la, Pasian nei Christian taktak ka hih leh BIAKINN ah ahi zong Khuasung ah ahi zong Koidan in kizep kilawm ahi hiam? Bang danin nuntak kilawm, kizepdan kilawm hiam cih ngaihsun sa in na nungta in.

Lai siangtho tang tampi te lak ah hih teng na simin la nangaihsun kikkik in.

John 15: 16,19

1 Peter 2:9

2Corintian 3:2

2 Timothy 4:12

1Tim 2:9-10 le 1Peter 3:2-5

Pasian in anuntak pih thei dingin thupha hong pia hen. Hoih na sak leh Na share in Mi khatpeuh adingin mapha ding hi.

Lungdam!

Zomi mipilte kammal zatdan

 Pu Chin Sian Thang, BA (Law) LLB(1) “Chin” akici kammal pen Zomite' pau sungah koimah munah om kha lohi. Hakha,Thantlang, Matupi, Mindat pau-ah om lo hi. Tedim, Falam, Tonzang kamah zong om lo hi. “Chin” a kici min pen gamkek minamte’n ei theihloh kal a, hong guat uh min hi a, ei pianpih min hi lo hi. Ei le ei “ZOMI” i kici hi.- Prof. Dr.C. Thang Za Tuan B.Sc., Dip.Ed., H.G.P., M.A., Ph.D.(2) Ei Zomite in zong Computer, Internet te zangin leitung paizia Kawlgam masuan ziate ah tuantual kha hetloin, theihpah, zuihpah ding le i bawh theih leklek pah ding thupi hi.(3) Tuipi gal leimong khat pan leimong khata om Zomite Computer, Internet le Email zang ziauziau-in minute tam kaai lo, i pu, i pa, i u, i nau, i tu, i tate tawh i kihotheih ziauziau pen Zolai hong bawlsak Rev. Dr. J. H. Cope topa hang hi. Hampha hang. Lungdam hang. Phawk den ni.- Zam Khan Thang, Dip.Th.

(4) Rev. Dr. J. H. Cope topa pen Zolai i neih nading hong hanciampih, Christian upna hong pantah, Zolai simbu hong bawlsak, biakna lai hong bawlsaknate i ngaihsut ciangin Pasian in Zomite adinga hong piak, Pasian' mizat, milamdang khat hi.- Rev. Khoi Lam Thang, Dip.Th., B.Th., M.Div., B.A., M.A., M.Th.(5) Ei ading eimah in i hahkat, i hahkat, i hahkat theih ding a thupipen hi.- Col. Khen Za Moong (Retd)

(6) Mi khat le khat kihehpihna, kikhualkakna, thuman cihtak kuhkalna tawh kihuai diamdiam ni.(7) Mikang, Mivom, Kawl, Singtang mualtung mi, kuama peuh tungah thukhual, thuman, kiniamkhiat lecin kuama peuh in hong it ding a, hong muan ciang na gualzo den ding hi.- Lt.Col. Lian Cin Zam (Retd)

(8) Na tungah hong kibawl ding na deih bangin midangte tungah bawl in.- Lt. Col. Thang Suan Khai B.A.(Law) L.L.B., H.G.P., (Retd)(9) Tedim Zomite pen leisung thukpi to le'ng zong om ding hi.- Col. Kap Cung Nung (Retd) (10) Bawdwin mines kapna leisung pi 2,000 ciang dong Col. Kap Cung Nung in a va etsuk leh a nasemte Tedimpau vive-in kiho a za takpi hi.- Pu Tual Khaw Mang B.A., B.L.

(11) Zomite ading lutang phalte lakah mi khat mahin hong ciamteh un aw.- Pu Thual Zen, Pu Tuah Za Lian (kivaikhakna) (12) Thumanna tawh galdo a, a kuankhiate in lungdamna tawh gualzo-in innah a ciah ding hi.- Col. Zam Khan Thang (Retd)

(13) Zu adawn theizel ding officer pen Zomite’n kideih nawn lo hi.- Rev. Dr. J.M. Ngul Khan Pau, B.A., B.D., D.Min.(14) Khuado Sialsawm, tanglai ngeina hoihte in Pasian' thu hong nosuahsak hi.- Rev. Dr. Pau Khan En, B.Th., B.R.E., B.D., M.S.T., Ph.D.(15) Eite zong Pasian mizat migina khat i suahnop leh kha thu le leitung thu-ah pilna sangpi i neihkhop ding kisam mahmah hi.- Rev. Dr. Do Suan Mung, B.Sc., M.Div., D.D.(16) Lai le pau a khangto sak pen laphuak siamte le lasa siamte hi.- Rev. Khup Za Go, M.A., M.Th., (Thalmual)(17) Laisima i tut laitakin i lawmte khat peuh in vak ding a hong zot leh khemna tuak i hih lam phawkhuai hi.- Pa Lian Khan Mang, M.A.(Eco., India)

(18) Khangno lai-in na hun zatsiam in, thuakzawhna kisin in, lawm hoih zong in, pilna na neih nading zong masa in, na pa na nu zahtak in, na mailam ding geel in.- Rev. Job Nang Khua Thawng, B.Th.

(19) Pu le pate in pilna lunggulh lua uh a, nekding kalkhat ai vaimin suksa puain tai tampi gamla, khua-ah sangkah uh hi. Laisim nading meilah le nitang khatang ah laisim uh hi.- Sia Kung Za Mung, B.Com.,B.Ed., M.A.

(20) Biakna pen ngeina ii a zungpi hi a, ngeina pen biakna a hoihsak kizepna ahi hi.- Rev. En Khan Hau, B.A., B.D., (ZBCM)

(21) Pasalte, sunghte itin minsia tampi om napi, mote in teekte it a, minsiat lawh liang om zo nai lo hi.- Evan. Lang Do Khup, B.C.Min.

(22) Tapil a kisap zah khatin papil, nupil zong kisam sem hi. Pasian nasepnasungah mival cihbang om ngei lo a, ei mun lopi a, semkha cih bek om hi.- Rev. Dr. Hau Lian Kham, B.A., B.R.E., M.Div., Th.M., D.Min.(23) Tuhuna Zo khuapi (Kalaymyo) i cihpen nidang lai-in khawlzang khua na ci uh hi. Kalay, Kabaw kuam khempeuh dimin teeng uh hi.- Pu. J. Gin Za Twang (Zomi innkuan)

(24) Zomi pasalte in sa bangzah man, gal bangzah that, gal le sa bang zahvei ai, mimza tangza bang zahvei ai zo cih a kidem uh hi.- Rev. Dr. J.H. Cope

(25) Thupha tampi i san' ciangin theihloh kalin kiphatsakna hong lut thei hi. Pasian in haksatna zangin i kiphatsakna hong sukkhapsak ciangin tua in hong kiniamkhiatsak hi. Bangmah i hih loh lam hong kipawksak hi.- Sia G. S. Pau (Article)

(27) Pilna deih masak, nget masak a, a neite’n Pasian' maipha mu masa pah hi.- Prof. Kam Za Mung, M.A., Head of Philosophy Dept. Kalay UniversityZomi mithupite in bang hong vaikhak hiam?

Pu Cin Sian Thang in - 'hauhna liatna i cihte a neipa sih ciang maimang pah a, minam leh gama ding nasepna pen a sempa a sih hangin khangsawnte in phawk den hi ci hi.Prof, C Thang Za Tuan in University ah Siamsin te aw.... a en zo, a kan zo, a sin zote mah a atamzaw pilna siamna leh muhna neite hi pah hi.... hoih takin sinin na hoih te sin ngiat lel un cihi.Dr Do Za Dal in - Zolai siam kei hang, kuamah peuh kitat hiam ding hi ci hi.Col. Khen Za Mung in - makai khat suah ciangin kampau mal khat in gambup siasak thei a, kampau hoih khat in gambup hoih sak zo hi, tua manin ngaihsun sa in pau in ci hi.Sia Gin Za Tuang in - A khangto minam in laisim a, lai sim minam khangto hi. Pilna pen lai ah om hi ci.Pu En Kap in - Zingsang tho hak te hauhna in phawnglo hi. Kikholhpih dingin zong deih kei ing ci hi. Nang kikholh pih ding na cing hiam?Sia Kung Za Mung in - Nu leh pa te mipil, mi hau, u lian hi a, tate in nu leh pa neihsa a kep zawh loh ding lauhuai hi ci....

Meitei icihte kuate hiam,

Compiled and translated by Paul Thangpi, Offenbach, GermanyMeitei te India gam state (25) sunga state khat ahiManipur State  sunga minam lian pen ahi uh hi.  Meitei cih min (nomenclature) a taangmin (original name) hi in, tuhun ciang Manipur te (Manipuris) kici uh hi.

I. Manipur Mipi (Population of Manipur)

Manipur state ah mipi 2,388,634 pha in, a gam 8,628 sq mile in zai hi.  Mongolic minam hi in Tibeto-Burmese kampau zang uh hi.  Mipi (60%) Meitei hi in, (25%) Naga hi in adang (15%) te Thadou, Paite, Hmar, Gangte, Ralte, Simte, Vaiphei, Zhou, etc. ahi uh hi.   Mipi a tamzaw in Meitei pau (Meiteilon) zang uh hi. Mi kigakna (Density of population) 277 per sq. mile hi. Bangladesh ah Meitei mi 92,800 bang (1982) om-in, Kawlgam ah mi 6,000 bang (1931) om uh hi.  Bangladesh a Meitei omte Kawl te‘n kum (7) sung (1819-1825) a ukna nuamsa lo a atai te ahi uh hi.

Manipur State sunga Districts (9) teng leh mipi pha zah: District

Area

Population

Headquarters

Bishnupur

496

208368

Bishnupur

Churachandpur(Lamka)

4570

227905

Churachandpur

Chandel

3313

118327

Chandel

Imphal East

709

394876

Porompat

Imphal West

519

444382

Lamphel

Senapati

3271

283621

Senapati

Tamenglong

4391

111499

Tamenglong

Thoubal

514

364140

Thoubal

Ukhrul

4544

140778

Ukhrul

Source : Wikipedia: Manipur II. Manipur Leitang (Geographical)

Manipur state in Kawlgam, Nagaland, Assam, le Mizoram te tawh kigamgi uh hi.  Kawlgam tawh 200 miles ki gamgi hi.  A gam sung a tam zaw tuipi level pan 2,600 ft bang sang in, a sang pen na mun tuipi level pan 8,500 ft in sang hi.  A khuapi Imphal hi in mi 217,275 (2001) teng hi. III. Tangthu (History)

33 A.D. kum pan Meitei kumpi masa pen ahi Pakhangba in Meitei gam sung ukna hong kipan in kum 120 sung uk hi.  1819 kum in Kawlten Meitei te va sim in 1825 dong kum (7) sung  Kawlte ukna sung om uh hi.  1891 kum in Anglo-Manipuri gal hong piang in Manipur gam Mikang (British) te khut sung hong tung hi.  May 3, 1894 ni in Christian missionary masa pen Rev. William Pettigrew Scotland gam pan Manipur hong tung hi.  October 15, 1949 ni in Manipur, India kumpi ukna nuai ah gamno (Territory) khat in hong om hi.  January 21, 1972 ni in Manipur in Territory pan State hong ngah hi.

Meitei te khang sung thumping te a tom in:

33 A.D.

Meitei kumpi masa pen Pakhangba in uk kipan, kum 120 sung uk.

154 A.D.

Khuivoi Tompok kumpi suak.

264 A.D.

Taothing Mang kumpi suak.

568 A.D.

Wura Konthouba kumpi suak.

821 A.D.

Ayanba kumpi suak.

1074 A.D.

Loiyumba kumpi hong suak in a gam sung ah minam khantohna tampi bawl.

1467 A.D.

" Chaithaba " Kyaamba kumpi pa in hong mu khia.

1567 A.D.

Khagemba kumpi hong suak in a masa pen Manipur sum nen (coins) hong bawl.

1661 A.D.

Paikhomba kumpi suak.

1704 A.D.

Charairongba kumpi pa Vaishnavism biakna hong suak in, gambup biakna in hong zang.

1714 A.D.

Garibaniwaz kumpi suak.

1736 A.D.

Garibaniwaz kumpi pa in a galkap the tawh Ningthee gun kan in Meyedu khuapi sukia.

1762 A.D.

Manipur East India company tawh kigawm.

1776 A.D.

Kumpi pa Bheigyachandra in Imphal ah Govindajee biak innpi lam.

1819 A.D.

"Kum sagih sung thuakna " 1819 pan 1825 dong Kawl te‘n Meitei gam uk.

1825 A.D.

Maharaj Gambhir Singh kumpi suak.

1834 A.D.

The Kabaw zangkuam Kawlgam ap.

1890 A.D.

Surchandra kumpi suak.

March 31,1881 A.D.

India kumpi in Mikang (British) tawh kipawl in Manipur galdo hong kipan.

April 23, 1891 A.D.

Manipur galkap te leh Mikang galkap te kidona `Khongjom gal` hong piang.

August 13,1891 A.D.

Yuvraj Tikendrajit le galkap mang Thangal te Pheida Pung (tun B.T. Park) ah Guiawkna tawh sihna ki pia.

May 3,1894 A.D.

Christan missinary Mr. William Pettigraw ( Scotland ) Manipur hong tung.1904 A.D.

`Nupeelal` ( Numei te‘n Mikang te gal a do na) hong kipan ).

May 15,1907 A.D.

Manipur state Darbar hong piang

August 29,1931 A.D.

Jeliangrong makai Jadonang guiawkna tawh sihna kipia.IV. Biakna (Religion)

Meitei te atam zaw in a tang (original) biaknaSanamahism zui uh hi.  Pawlkhat in Hindu biakna lehBahai biakna a zui zong om hi.  Manipur mualtung mi Naga, Thadou, Paite, Hmar, Gangte, Ralte, Simte, Vaiphei, Zhou etc. teng atam zaw in Christian biaknazui uh hi.  Christian missionary Mr. William Pettigrew Scotland pan May 3, 1894 kum in Manipur hong tung hi.  Christian biakna azui (35%) pha hi. Muslim zong (8%) bang om in a tamzaw Bengali te ahi uh hi.References:

Britannica Concise Encyclopedia. Britannica Concise Encyclopedia. © 2006 Encyclopædia Britannica, Inc. All rights reserved.

Wikipedia, the free Encyclopaedia. This article is licensed under the GNU Free Documentation License. It uses material from the Wikipedia article "Manipur".

Columbia Encyclopedia. The Columbia Electronic Encyclopedia, Sixth Edition Copyright © 2003,

http://www.ethnologue.com/14/show_language.asp?code=MNR

http://www.manipuri.org/

The European Manipuri Association website

http://www.ema-europe.org/pages/Home.html

The North American Manipur Association

Zomi Nam No leh ngaihsut huai Thute

ZO MINAM NI PIANNA LEH NGAIHSUT HUAI THUPITE, Thupulak khia: C.Thang Za Tuan, M.A; Ph.D.

 KUM 66 CIN ZO MINAM NI BAWLNA AH THU PULAKNA

Tedim Baptist Church, Yangon. February 16, 2014

Thulu:              ZO  MINAM  NI  PIANNA LEH  NGAIHSUT  HUAI    THUPITE

LST: 1 Peter 2:9-10  “Note pen Pasian in ama nasepna a lamdangte  a genkhia dingin hong teel minam leh Ama hehpihna   angah nahi uhi.”

            Johan 8:31 “Tua ciangin thuman na thei ding uh a,  tua thuman in note hong suaktasak ding hi.”                A.   I  Zomi Nam Ni a Thupitna leh Kumsim in i bawlna ahang.·         Zo Minam Ni cih I omna ciatah agamgam ah Zomite in kibawl hi. Banghang: Minam thupi khat ihihna kepna leh kilatsakna hi. Zomi buppi suahtak ni, Zogam ki-ukna akikheelna leh Zomi bup in Democracy ki-ukna tawh ikalsuan na ciaptehna ni hi.

·          Kawlgam sungah Zogam leh Zominam  cih pen kilangh takin om hi cih thu akip semsem nading in kumsim kumsim in pholak khia in pahtawina zong ahi hi.

·         Banghang in Zomi Nam Ni ci-in tangko khia in pahtawi ihihiam cih leh Zominam icih in Kawlgam tangthu ah a minthang minam ahihna, Zominam te in gam leh leitang a neihna, Zominam te ii Zongeina, Zolai, Zopau, Zola, Zodan… cih a tuam vilvel in a neite ihihna hang ahi hi.·         Hih thubulpite zui in ZOMI NAM NI  pen a bawlhuai, a bawltak  Zomi bup ii Ni Thupi Ni ahi hi.

·       Pasian hoihna leh hong huaina a lamdangte agenkhia ding in hong sawlte zong ihi hi.

B.   Zomi Nam Ni a pianna thu atom in pulakkikna:·         Hih banga  a lamdang, a manpha Zominam ni pen pian ngeina banga apiangziau hilo hi.  Zominam bup in kum tampi sung nuntakna neih le lam suukkhia piakhia in a hanciamna uh tawh a piangkhia Ni thupi ni hi.

·         Zomite nidang pek a kipan in ei Tulpi, Hausa leh makai ciat-in hong makaih in ki-uk. Thawmte       khang hun, Guite khang hun om kici in, Sukte khanghun I theician hi.. A nunung Sukte hun 1810 kiim akipan in Ukpipa ci-in hong uk in      1948 kum dong hi.

·         1886 January 1 in Kawlte teenna gam bup Gamkek Mikangte in hong uk in ei Thahdo, Zomi minam khat kimlai Kuki leh Chin in  I veengte hong lawhna tawh hong lo uh hi. Zogam zong 1889 kum in Tedim hong la in 1896 August 13 ni a kipan in Chin Hills Regulations Act tawh hong uk zawh Zogam pen Kawlgam uksung ah  hong kiguang kha mikmek hi. Tuama in ei kuama ukna sungah om khalo hihang. Zogam ukding in Ukpite ukna (Feudal chiefs) hong guan beh in, amau sehte in khua hausa sem in siahtung siahphei, saliang tangseu , tuktha, khaltha, kaisak suak uh hi. Hausate tung ah Ukpi, tua tung ah Vuandok, Mangpi leh Menzi koih uh hi.

·         1948 January 4 ni in Kawlgam ah suahtakna akingah ciangin 1947 Constitution zang in       Parliamentary Democracy tawh gam ukna kipan hi.  Tua Constitution Khenpi 5, aneu 196, 197, 198 ah Zogam zong Chin Affairs Council tawh ki-uk dingin Frontier Areas Enquiry Commission (U Vomthu Maung, Chin Minister; U Thein Maung, Menzi leh U Soe Win, Education Officer)te in  February 3, 1948 pan in Tedim, Falam, Khalkha ah thu hong dot ban ah mipi tul nga (5000) val  in Falam khuapi ah 19- 21.2.1948 ni in kikhopna ah Democracy tawh kiteel Councilte ukna dan zangin Zogam ukpite  ukna laih ding kithukim hi.

·         Tua bangin akilaih pah lian nading in tualai in Politics ah amakaipi in thusaupi muhkholhna (Vision) anei Pu Vomthu Maung (Thang Pet Maung), Mindat leh Pu Captain Mang Tung Nung, Pu Thang Khaw Kai te’(KSVP) madawkin a makaihna uh hang hi.

·         Tua mipi kikhopna ah Zogam leh Zomite in Feudal ki-ukna nelhsiah in Kawlgam bup ki-ukna Parliamentary paizia tawh ki-uk nading in Subedar Thang Za Kai, (Tuithang) in thusung in Pa Hang Bung Thang (Kanpalet) leh Pa Con Mang (Laizo) in lungkimpih na tawh mipi thukimna kila hi. Mi 17 bek in kankuat ahihman in kikipsakna hangin Zogam ki-ukna kikheel ahi hi. Hih Falam ah mipi kikhopna ah  Kawlgam President masa pen Soa Shwe Taik  zong in hong uap hi. Ukpite a suploh nading in Kumpi in Compensation apiak ding zong kivaihawm pih in Ks. 500,000 ngah uh hi.

·          1950 kum October 9 ni in Chin Affairs Council in tua February 20 ni pen Zo Minam Ni (Chin National Day) ci-in kumsim in bawl ding in khensat uh hi.

·         Tua Zo Minam Ni pen Kawlgam ah suahtakna leh ki-ukna thak tawh kizawitawn a ukna dan kikheel ni hi in Ukpite guallelhna hituan zenzen lo hi. Nautangte ading in ahihleh saliang tangseu, siahtung siah phei piak beina hi in hamphatna leh suahtaak tatakna, hakkol zan Ni hi. Kawlgam bup mahbangin Democracy tawh ki-ukna dan in a kilaihna Ni hi. Khang kilamdan Ni hi. A lakdan, muhdan leh a sandan i siamciat ding tudong mahin ikisam thei hi. Mikim in lawptak in kipahhuai Ni leh a san siam ding hi.

·         Kuamah ii gualzawh ni, gualleh ni hi zenzen lo-in ukna paizia Kawlgam bup ah akikheelna hang hi cih theih mahmah ding hi.

C.    Zo Minam Ni  Bawlziate

·         1951 February 20 ni in Mindat khuapi ah ei Zo Vuangyi (Chin Minister) masabel U Vomthu Maung makai in amasabel Zo Minam Ni (Chin National Day)  kibawlna ah Prime Minister U Nu leh adang State Minister te kihel hi. President Sao Shwe Thaik ii Good-will Message (Deihsak Thupuak- Thawunlwa) zong Prime Minister pa tektek in sim khia hi.

·         Tua akipan in Zomite in kumsim in Zogam Khuapite ah leh Zomite om nana ah nasia takin Zo Minam Ni (Chin National Day) kibawl den hi. 1956 kum in Chin Minister hangin December kha in ani laihnuam in khatvei om in University Chin Student Union in lungkim lohna lahna tawh kikheello hi. Galkap Kumpi in hong ukzawh 1966 February 1 hun in Chin Special Division Day in laihnopna te Chin Supreme Council ii January 9, 1967 ni in thukhensatna 29/04 (2) tawh kilakik zo hi. SLORC leh SPDC Galkap Kumpi hun in phallohna  akipan in haksatna atuamtuam a om hangin min tuamtuam tawh Yangon bangah zong Universities Siamsinte makaihna tawh  in kitam bawl pen hi.

·         1998 Kum pan Universities kikhak sungteng Kumpi Nasemte makai in Yangon Khuapi ah Zo Minam Ni kum 50 cin Golden Jubilee Zo Minam Ni nasia takin akibawlna ah Zomite sung pan a zahtak-huai leh a pahtawi huai, Kumpi Nasemte, Galkapte, Civilliante, Zomi leh Zogam atawisangte  (Honor to whom honor is due) mi 911Pahtawina Laipi (Certificate of Honour) kipiakhia hi. A kumkik in Golden Jubilee Commemorative Magazine zong bawl in pahtawina apiakkhiat mithupite min zong ki suaksak hi. Tua celebration Committee mah in  Chin History Compilation Committee phuan in 2002 kum in Zomite Tangthu atom in sutna leh Ngeina Hoihte Pulakna Laibu (A Concise Study of the  Chins, Their History, Culture and Traditions) zong kumpi phalna tawh gelh in ahawm khia uh hi.

·         1999 akipan in Zominam Ni bawlna ah Lai a sang tawh azote kipahtawina, khantohna lahna in Ngeina lam lahna banah Zominamte Puansilh hoih nono Model girlte lahna (Fashion show item) zong guan beh uh hi.

·         Kum 2000 khit ciangin Zomite omna Kawlgam, Vaigam leh gamdang mun tuamtuam Zomite tuntunna ahi Malaysia, USA, Australia cih bangah Zo Minam Ni nasia takin kibawl hi. 2010 khit nungsang in leitung gam tuamtuam ah akibawlnateYou Tube pan kilak kawikawi ta hi.

·         Kawlgam ah kum 2012 akipan in suakta takin Zo Minam Ni nuamtak leh thupi takin kibawl thei ta hi.

·         2013 kum in Hakha khuapi ah nasiatakin kibawl hi. Tu 2014 kum in Mindat khuapi ah kibawl kik ding hi.

D.   Mailam ah Zomi Nam Ni Bawlding dan leh dinmun etkikpakna pan mailam ading sephuai thu pulakna             pawlkhat

·         Zomi Nam Ni in mi namkhat ihihna hong kipsak hi. Mizo gam a I sanggamte in zong Mizo State ni in February 20 ni ana teelse manun I minam ni thupisak tuam hi. Zomi suan teng minam khat ihih mah bangin koi gam koi gam tung talehang I Minam Ni zat leh bawlciat ding hi.

·         Zomi Nam Ni in Zomite’ lunggulh teng atangtun theih nading hanciam ding hi. Thu kikup ni ding hi. Mi khansuah ihihzawh nading in kipantah leh kihuh diamdiam ding hi.

·         Zomi Nam Ni in Zomite’ sung ah a madawkte ahi, gam vaante, a nuntakna abeilawhte, Zomi madawksak leh akilangsakte, apil asiamte, etteh taak nasemte pahtawi ding hi.

·         Zomi Nam Ni in Zomite ngeina kepna, khantohna lahnate leh Zomi tawh kisai lahkhiat huaite lahna in zong zat ding hi.

E.    Thukhupna

Hih a tungah I pulakna mah bangin Zominam Ni apian khiatna, athupitna leh I kepsiam nading in mipi lungsim neihna, pilvanna, kipumkhatna leh kithutuahnate I neih ding ikihanthawn nop ban ah Pu Captain Mang Tung Nung in a (7) Veina Zomi Nam Ni  1957 kum in Tedim ah hong vaikhahna pulakkikna tawh thu kakhum nuam hi.

“Zomi Nam Ni in Zomi khempeuh, Zominam lungsim a nei khempeuh , Zominam om hi cih ciamteh in a zahtaak khempeuh in , akip akho nadingin  thupilak in hanciam ciat ding hi cih upkhialhna, lunghianna omhuai  hetlo thu hi.

Hih bangdan in  Minam ni bawlna in  Zomite in  Zomite a zahtakna, amuanna bek zong hilo hi. Zomite in minam dangte a lahkhiatna mah tawh  akibang ahi hi.  Minamkim kilem kithutak, kipumkhatna zong kiptak a lamlah nading  bulphuhna zong ahi hi.

Eite minam ni pen eite mahin zahtaaklo hilehang minam dangte  a zahtak hihang cihzong kici thei tuanlo hi. Minamkim kithukhat kilungtuakna cih zong a om thei tuan ding ahikei hi.

Tua hangin Minam kimte ii kithukhat kilungtuak nading  a deih khempeuh in amaute ii “Minam ni” ciat zong a bawl ding uh ahi hi. Minamdang te zong a mau’ minam ciat tawh kisai Nithupi te manphatak in a bawl nading un hanthotna pen thupi kasa hi.

Zomi te in Zomi nam ni thupi takin ibawl manin gambuppi (Pyidaungsu) a sukha a nawngkai sakding  dank hat in a gen, a um mite pen upkhialhna, genkhialhna tatak ahihi.

Zogam ah Naingnganzi (Politics) muhzia a kilamdang phial zongin Zominam tawh kisai in Zomite in lungkituak takin kalsuan ding hi cih ken ka um hi.

Hunthak ah ngeina thak khat iphuh ciangin ngeina lui tawh phattuamna angah mi pawlkhat in lungkim ngeilo in tua ngeina lui pen hong thun kik zawh nading lampi tuamtuam tawh hong hanciam ding cih pen akitel ahi hi. Tua pen eite’n itheihsa ahi hi.

Zomite ii kithutuahna, khantohna, minamkim(Taingyintha) te ki-it kilemna, Gambuppi (Pyidaungsu gyi) akipna Democracy ngeina hong kizelhna cih thute aadingin  Zomite’ aading in a thupi pen a manpha pen ahihi.”

                                                                         - Captain Mang Tung Nung (1957)

            Tuni a hih thu I genna TBCY Khangnote Motto ahi: Note pen Pasian in ama nasepna a lamdangte  a genkhia dingin hong teel minam leh Ama hehpihna angah nahi uhi.” Hih thu in no bek hilo Zomi khangno khempeuh I minam kemsiam, zuunsiam ding in Pasian in tavuan hong pia ahi gige hi cih phawk in sang in, sem ciat ni.

            Tukum  Zo Minam Ni  akipan in Zo minam leh Zo tangthu a kipden nading, Zomite kipumkhat nading, thumuhsiam nading leh thupha i san theih nadingin i biak Topa Pasian in i vekpi in khuamuhna leh khuaphawk hanciamna thak hong pia-kim in Zogam, Zolei,  Zo Minam khempeuh a mimal in  hong huaisiam, zuunsiam zo sak ciat tahen!  

            John 8:31 “Tua ciangin thuman na thei ding uh a,  tua thuman in note hong suaktasak ding hi.”

Zomi nam Ni pen kumsim in hoihtak in hanciamna tawh thahat takin minam bup in kihelkimna tawh pelhlo in I bawl nading in  hanthawt behna tawh thu kahialbawl hi.

Zomi Nam Ni kipkho den tahen!

                                                                        *******

Thupulak khia:                                                                        C.Thang Za Tuan, M.A; Ph.D.

                                                                                                Makaipi,Tedim Kipawlna, Yangon

Main Sources:

(1)  Khen Za Moong (2005): Chin National Day, Background History, Survival Efforts, Indisputable Facts (Private Circulation).

(2)  C.Thang Za Tuan : 2013 kum Zo Minam Ni  February kha 17, 2013 ni in TBCY, Yangon ah athugenna

(3)  Pu Chin Sian Thang, J.Thang Lian Pau, Rev. Dr.Khen Za Sian, Pa Dr.C.Thang Za Tuan, Tg. Vungh Za Pau, Captain MangTung Nung te’n “ZOMI NAM NI” athugenna uh .