Monday, 8 June 2015

Sikhum, Zunkhum Natna

A Sunga kihel thu te: Sikhum - zunkhum (Diabetes) natna ih cih bang hiam?  Insulin in bang sem hiam?  Sikhum natna nam tampi lakpan nam thum  Kua te’n sikhum natna ngah baih deuh hiam?  Sikhum natna ka neih lam bang ci theih ding ka hiam?  Sikhum natna bangzah in lauhuai hiam?  Sikhum natna neih teh ki bangci kep ding?  Sikhum natna a ki daal thei hiam?  Sikhum natna ngah kha hiam?  A baih a ei - le - ei kisittawm theih nang a om hiam?  SI KHUM- ZUNKHUM (DIABETES ) NATNA IH CIH BANG HIAM ? Sikhum - zunkhum natna pen i pumpi adingin a thupi mahmah "insulin"tawm piang lua <ahih kei leh> piang lohna hang ahihi. Insulin i cih pen in, zel pana piang ‘tha’ (hormone) nam khat ahihi. Sinkha pan ong piang Insulin ii nasepna dan hih bang ahihi. Na neek ante na gilpi sungah a kigawi khit teh a tamzaw pen akhum nam khat a hi "glucose " in kikhel - a, tua akhumte pen sisan sungah hong kizeel in pumpi’ a ding tha ong pia hi. Glucose - te pumpi taksa sungah a lutna dingin insulin in lam hon’ saka, tua glucose - te taksa sungah a tun ciangin pumpi adingin tha hong piang hi. Sikhum - zunkhum natna a nei mi khat ii pumpi sungah, insulin tawm piang luatna hang ahih kei leh a piang lohna hangin a sisan sunga om glucose - te pen taksa sungah lut theilo - in sisan sungah na kikhol toto hi. Tua bangin sisan sungah glucose hong tam luatna pen sikhum - zunkhum ngah ding cih hong kilahkhiatna lim ahihi. (Theih ding: I si a khum nak leh i zun zong hong khum pah ahih manin sikhum leh zunkhum pen a kibang hi lel hi. Kammal lawhna a nuam dingin hih lai sungah diabetes natna pen sikhum ci - in tomlawh ni.) Sikhum nam tampi lak pan Nam Thum Sikhum natna pen nam tampi om-a tua lakah anuai-a nam thumte kitam ngah deuh hi. Type 1 (nam khatna) Sikhum natna a neite lakpan 5-10% in hih nam khatna sikhum nam te ngah uh hi. Naupangte leh khangnote lak ah kimu pha deuh hi. Sinkha sung aa Insulin a piangsak samalte (cells) a kisiatna hangin i pumpi sungah a kisam Insulin kingah nawnlo a, tua hang in hih bang natna nam hong piangkhia ahi hi.  Type 2 (nam nihna) Sikhum natna a neite lakpan 90-95% in hih nam nihna sikhum nam te ngah uh hi. Kum 40 pan a tungsiah, a diak diak kum 55 tungsiah, a phate tungah kimu thei deuh hi. Ahi zongin tuhun ciangin a thaulua naupangte/khangmoi laite tungah zong piang thei veve hi. I pumpi in Insulin piangkhia sak napi-in a kicinga ngahzawh lohna hang ahih kei leh Insulin in na a sep zawhlohna hangin hih natna nam hong piangkhia ahi hi.  Gestational sikhum (Naupaaite ngah sikhum natna) Naupaai nupite lak pan 2-5% in hih sikhum nam ngah thei uh a, nau a paai ciang bekin kimu pan ahi hi. Hih bang sikhum namte pen naupaai sung bek kinei-a, nausuah khit ciangin om nawn-lo thei hi. Ahi zongin, hih sikhum nam a nei nupite a kum a tam ciangin sikhum natna nam nihna (Type 2) ngah thei uh hi. Kuaten Sikhum natna ngah baih deuh hiam? Mi khempeuh in sikhum natna ngah thei hi. Ahih hangin a nuai-a kigelh teng in ngah thei pha diak uhhi.  Kum tam na: Sikkhum natna nam nihna (Type 2) pen kum 40 tungsiah te’n ngah thei phadiak uh hi.  Cidam na tawh kituak kimawl ngeilohna leh thauluatna: Sikhum natna nam nihna (Type 2) pen khanghamte banah khua- ul suah nadingin a kimawl ngeilote leh a thaulua te’n zong ngah thei hi.  Khanggui zui sikhum natna: Nam khatna (Type 1) leh nam nih-na (Type 2) pen khanggui zui-in kingah thei hi. Nu leh pa ahih kei leh pianpih sanggam te’n a neih leh nang zong a nei thei ding na hi hi.  Naupaai sungaa kinei sikhum natna (gestational) a nei ngeite  Nau suah ciangin pound 9 (5 kg) a val nau a nei ngeite  Tua ban ah sikhang natna, cholesterol (athau) hoihlo neihna, Lungtang natna cih bangte hangin zong kingah thei hi.  Sikhum natna ka neihlam bang cih theihding ka hiam? Sikhum natna nam khatna Sikhum natna nam khatna i neih teh a nuai-a bangin ci noplohna tuamtuam kituak thei hi.  Dangtak luatna  Zun tamna  Gil kial detna  Gihna kiamna or gawn semsemna  Gim luatna  Mit mialna  A nasiat mahmah teh_ khua phawklo thei, ki sibup thei hi(coma) Sikhum natna nam nihna Hih natna a ngahte a tam zaw in a neih lam uh thei pah lo uh-a, a nasiat luat ciang tua natna tawh a kizom natna tuamtuam (complications) hong ngah ciang bekun thei pan uh hi. Natna hong nasiat luat ciangin a nuai-a bangin ci noplohna kituak thei hi.  Dangtak luatna  Zun tamna  Mit mialna  Vun keuna leh vun keuna hanga cithakna  A dam hak meima neihna  Sikhum natna bang zah in lauh huai hiam? Sikhum natna nei napi-in kidop lohna leh zatui tawh kibawl lohna in, a lauhuai natna sia te ong ngah sak beh thei hi! Kidop lohna leh zatui tawh kibawl lohna hangin sikhum khang semsemin, sihui neute leh thaguite kisiasak hi. Sihui neute a tam penna mun ahi mit, kal, lungtang leh khuakte sukha a tuate kisia sak phadiak pah hi. Tua mah bangin thaguite a tam penna mun khut dawn leh khe dawnte sukha ahih manin in a vot a sa leh a na phawk theihna kiam sak hi. Tua hangin i liam lam zong kiphawk lo thei-a, meima zong dam hak pah hi. Sikhum natna pan hong piang beh thei natna pawl khat in:  Sawtpi khuaphawk lo, sibup (coma)  Mit siatna leh mit khuamuh lohna  Kal siatna  Lungtang natna  Pumlang zaw natna  A vot, a sa phawk lo-in ci leh sa hikna  Khe ah a dam lah meima neihna leh tua hangin khe tankhiat kulna hi.

No comments:

Post a Comment