Tuesday, 15 September 2015

Aphatuam pihdan bang kilamdang

Thulamlak (Mentoring) Leh Laisimpih (Tutoring) —Cih tegel a kilamdan’na bang?( A phattuampih dan bang kilam dang?)Khangno khat gual abat nadingin mentoring and tutoring pen a kisam pelmawh ahihi. A thupi’na kibanglo ahihman in a nih in aihkeh khatbek ahi zongin kisam teitei ahi.Banghang in khangno te thulamlak leh laisimpih ding kulhiam, nang leh na tate’n na phatuampih mahdiam?LAISIMPIH (tutoring) cihciang in adeihna kitelcian hi:Pilsin laisimna ah muibun zawdingLaivuan leh laigelh kidemna ah tungtuang zawdingA laisinna lampeuh ah lunglut hanciam zawdingThalawp suah zawdingThutheihna zai zawding Nasep thanuam hanciam zawding cihte deihna bulpi hi.Thu khinkhaikik (Researcher) te’n hibang in khat-in-khat (one-on-one) laisimpih(tutoring)na pen siamsin leh laihilh na te ah a muibun pen cih mukhia uh ahi.Laisimpih(tutoring) pen phatuam cipi in phatuam hi, ahang in Laihilh(teaching) leh Laisimpih(tutoring) kikal ah ki lamdangna laigil khat om gige cihi. Laisimpih na in laisin te telloh thu ah a telcian dongin simpih in theisak zo hi, alangkhat ah laihilhte(teaching) leuleu ciangin laisinte’n telciannai takei leh maban zomin a paisan uh kulhi, banghang hiamcih leh mitampi hilhkhawm uh ahihman in leh hunciangtan khat sungaa a zawhtanding uh ciangtan neisa uh ahihman ahihi. Tuamun panin laisinte lammang maban mangin laizui zolo hongsuak uh bekthamlo in a lametna uh beisak thadah sak zawbeh lai hi. Hihmun santak ah laisimpih(tutor) te kisapna hong thupi in laisiam leh laithei hongsuahkik nadingin hong panpih thei uh ahihi.Thu khinkhaikik (Researcher) te in, a kician laisinpih (tutor) khatin maban paikhatbek pumnawkpih cih hilo zaw in, laisinte’ theihsiam zawhna tan khinkhai kawm leh a kulna dungzui in thukawng heizialzial thei te ahihna uh honggen silsel uhhi.THULAMLAK (mentor) icih eeleh?Thu khinkhaikik (Researcher)te muhkhiatna ah, thulamlak(mentor) in kulna mun tampi te ah lamlak makaih leh thulamsam (mentee) te maban muibun zawtham cih mukhia uhhi. Thulamlak (mentor) te in thulamsam (mentee) te tupna kungkhuam sehpih (goal setting) in tawsawn kawm hileh muibun pen uh ci uhhi. Hih mun ah, thulamlak in ama tuahngei phuutkhak ngei thu te bulphuh in lamlak uhhi.Thulamlak te’n thulamsam (mentee)te’ tupna kungkhuam te zuihkawm zawhna ding in kivaksinsak (coach) zonghi kawmpah uhhi.Hih ih vaihawmna pen in tupna kungkhuam phuhpih na tawh maa suanpihna khat ahihi.Thu khinkhaikik te muhna dangkhat ah thulamlak (mentor) in sangnaupangte tupna sehsatpih, geelpih, phuutpih leh mualsuahpihna tawh huhtheih zawhding kuul pelmawh cihi.Thulamsam (mentee)bek hilo in thulamlak (mentor) tawh pangkhawm in tupna kungkhuamte phukhawm leh muibun zawtham tham cihi. Tua bekbek inzong sangnaupangte’ ki piakkhiatna, thalawpna leh tupna sangtheihna khangsakzo tangial cihi.Tua aihleh, Thulamlahna in bang hong PHATTUAMPIH hiam?Thalawpna (motivation) hong khangsak zaw hi.Ki pummuan’na (confidence) domsang hi.Tupna ngimna (goals and purpose) kungkhuam tungah cihtakna (commitment) liansak zaw hi. Ki pum upna (self-belief) khangsak hi.Lawhcing sak (productivity) zawtham hi. Naseem tualbualna mun tangzai lungkimsak zaw hi. Greater Career Satisfaction Aituam kivakna domkang to hi. Development of a Professional IdentityGPA sangsak zaw (grade point average)Sangnaupang khat kitangsap pilsinna leh nuntak khuasak makaih na ah Laisimpih (tutoring) tawsawn na leh thulamlah(mentoring) makaih (tupna kungkhuam phuhpih) na gawmkhawm hileng analawh peek zaimahmah ding ahihi.Thulamlahna (mentoring) leh tupna kungkhuam phuhpihna (goal setting) tawh Thulamsam (mentee) aihkeh sangnaupang khat mailam huntom leh hunsaupi vaigeelkholhsakna in tawsawn na thumaan pen ahihi. Hih in amau mailam tupna leh hongpiang ding lametna hilhkholhna zong ahihi. Tuamahbang in, laisimpihna (tutoring) inzong thulamsam (mentee) khat ama tupna kivak siamsinna ah huntomno sung in gualzawhpih thei ding cihbekthamlo in, tua zom ah hunsau maban tupna zongh gualzawhpih tosuak ding ahihi.Hihbangin thulamsam aihkeh siamsin khat maban thalawpna domkangpih thei ihihi. A tawpna ah thulamlak (mentor) tawh a kikhenkhit nungciang unzongh, amau le amau in tupna kungkhuamzongh phuttawm theita leldinguh ahihi.A ki makaih leh thulamlah siamsin (thulamsam) khat in:Nuntak lungkimna sangzaw (Increased Life Satisfaction)Nasep silbawl maban telcing leh lawhcing zaw (Improved Career Mobility and Opportunity)Panmun le zaa khan’nawh zaw (Higher Promotion Rates than non-mentored peers)Thutopna mun: ** Cohen, Peter. "Educational Outcomes of Tutoring: A Meta-analysis of Findings." American Educational Research Journal (2011). ** Sorrentino, Diane."The Seek Mentoring Program: An Application of The Goal-Setting Theory.” J. College Student retention Vol. 8

Naupangte lunggulhna telsiam in

Naupangte’ Uukna tawsawn nading Hunhoih Encouraging Passions In Adolescents Mikang pautawh 13-19 kikaal pen teen, teenage, adolescents zong kici, eipau in sawmle na……Adolescence cihpen khang-kum-kal kici thei hi, naupang khat (numei hileh pasal hileh) kum 10 hongcing khit leh kum 20 phakmadeuh kikalpen khanghun laitak hicitciat hi. A diakin pumpi thapuak bekhilo in thungaihsutna, lungsim ngaihsutna, uukna, deihna cihtuamtuam te ah khangtoh hun ahihi. Lungsim zongh gangmahmah in nakhatpeuh ki lawpbaih mahmah hi.Hih adolescence gual naupangte’ nu le pa dinmun ah na omzenzen leh uukna khatpeuh ah tawsawn in lamlahnading hunhoih linlian cih nathei in.Ciimtungtuang thukhinkhai te muhna ah naupangte thalawpna ah na tawsawn ciangin a talent uh phungvuhsak nahi gige hi. Na tapa tuukpeng a peeknopleh khuado tuukpeng team khatpeuh ah amin saizap sak in. Na tanu lasak kineih alunglut leh tuatawh mansak ken, siamteh kilawmteh cin pahtawi inla kician takin kineih lasak sinsak pahsawm in.Nangmahmah naupangte etteh dingin om masak sawm in. naupangno leh mungdeng gualin amuhbangpeuh sia le pha cilo in ciingpah sawm uhhi. A diakin naupangte etteh leh ciin’tak ding aa geinaipeen ah nute pate mah ahih cih theih gige un.Tua aihteh naupangte uukna khatpeuh natawsawn zawh nadingin nute pate mahmah inzongh uukna kician khat naneih uh kisam gige hi. Ih uukna mahmah khatpeuh semkha bawlkha ihih pen bangzahta in nuam in ih lungkim hiam cih naupangte genpihpih ding kisam hi.Nute pate mahmah in na naupang laihun aa na uukna te te ngaihsun phakik in, sawtsim in zongh mangngilh khinphial khading hiteh.Hiah anuai ah naneulai in na uuk phatdiak thu nam 3 gualsuk dih in—1. ………………….2. …………………..3. ……………………“Instant Influence” kici laibu hoihmahmah sung ah hihbangin ngaihsutna honghawm hi.1. Hih teitei ding cihbel hisamlo, atungaa na uuk thulu nam 3 lak pan khat tawh ki tawpat sawm dih in. 2. Pii-ciang hileh 1-pan-10 kikal ah, hih na kitawpatkik sawm uukna pen bangzah in uukkik lai nahiam?3. na nambat mal alian luazen hia?4. Hih na ki tawpatkiksawm tua na uukna in bangtan phattuamna hongtun’zo ding na lam en hiam?5. Hih na lametna ciangtan ihcih in bangzah in awlmawh taak ahiam?6. Tua khitciangin, bangtawh zomto dingcih geelkholh nanei hia leh? Na phattuampih ding lametna lianpi tawh….Gthna: Ki tawpatpih kikding uukna te cihciangin; Tangthubu laisim na, zingtai na cihbang dan ee.Naupang pattah siam nu le pa hihsawm tawntung un......LD

Monday, 14 September 2015

UNION DAY LEH PANGLONG TANGTHU

UNION DAY LE PANGLONG TANGTHU PHAWK KIKNA

Saturday, 12 February 2011 15:32ShareI.  Thukonghong: Union le Panglong KizopnaTu ni 2011 kum February 12 in Kawlgam ih cih Union of Myanmar ii 64th kumcin Union ni ahi hi. Tu laitak Zomi-te in Kawlgam minam tuamtuam-te mah bangin Union le minam vai-ah ngaihsutna tuam tuam ih neih laitak ahi hi. Tua hi a, khangthakte in Union tawh kisai hong piankhiatna tangthu theihhuaite tuni Union ni in phawkkik ding kilawm ahi hi. Union ni koi bang in hong piang khia thei hiam? Bang hang in Zomi-te le mualtungmi dang te’n zanggammi ahi Kawlmi-te tawh kipawl dih laizang kha ih hi hiam? Bang thu teng om hiam? Hi bang dan ngaihsutna le dotna te tuhun Zomi khangthakte ading dawnna pawl khat ih nei ding hi. Tom gen le’ng Union ni pen Panglong khua pan hong piang khia cih ding ahi hi. Banghang in piang hiam cih le, mualtunggam Chin Hills, Kachin Hills le Shan State teng in Burmese Kawlmi-te tawh kipawl in Union Gam khat dinkhawm ding thukim uh ahihman ahi hi II. Panglong Tangthu Kipatna1947 kum February 12 ni pen a tatak in ci le’ng Pinlon Khoppi nihveina 2nd Panglong Confernece ahi zaw hi. A masa pen 1946 kum March kha sungin Shan ukpi Sawbwa-te in zindo in Zomi [Chin], Kachin, le Karen mualtungmi sanggampih teng hong sam khin ahi hi. Tua zong pen Mualtung gam-uk FFA Frontier Areas Administration pan Stevenson te pawl in mualtungmi teng a mau khut sungah om lai ding hanciamna ahi hi. 1946 kum kipat Jan. 20 ni in Aung San in Shwedagon pagoda ah taangpi tung thugenna pan kipan Kawlgambup ah political campaign bawl ding Independence Movement nasiatak in kithawi kik laitak ahi hi.Tua manin Kawlmi tawh kipawl nuamlo mualtungmi teng organize ding ngaihsutna tawh Pinlon khua ah 1946 March 1 ni in conference a sam ahi hi. Tua lai ah Kawlmi tawh kipawl nuam lo Kachin ukpi Duwa pawl khat le Shan ukpi Sawbwa pawl khat te tawh kikum ding a; United Hill People’s Organization khat phuan khia ding cih gelna ahi hi. Tua organization ah Kawlgam Governor pa Dorman Smith in chairman seem ding a, U Saw in Secretary seem ding cih gelna om khin ahi hi. British-te’ ngaihsutna ah March 1 ni hi le, Aung San Rakhine [Arakan] lam campaign zin laitak ahihciang hong kihel thei lo ding cih thu ahi hi. Tua a hihman in hun nai ciang AFPFL [Anti-Fascist People’s Freedom League] party buppi sapna nei pan uh hi. Aung San in a mah kihel thei lo ding ahihman in Vice President U Nu le delegate pawl khat [U Ba Gyan te pawl] pai sak ding thu pia hi. Tua tak ciang in Governor Reginald Dorman Smith in hih thu piang sa nawn lo-in a cina vat kineih in conference ah pai nawn lo hi. Tua pen First Panglong Conference ahi hi. Tua ban ah Aung San in Kachin le Shan minam makai-te tawh limtak kiho khin uh a, Kawlmi-te le Mualtungmi-te'n Independence laak khawm ding thukim khin ahi hi. London ah Atlee' makaih British kumpi tawh kimuhna ah mualtungmi teng tawh Independence laakkhopding vai gen ding in kithawi khin ta ahi hi. Aung San pen 1945 kum pan AFPFL president a sepna pan 1946 kum September ni in British Burma kumpi cabinet sungah Deputy Chairman of the Governor's Executive Council za ngah khin ahi hi. III. Zomi-te’n Kawlmi tawh Kipawlding Teel Zaw. Japan Gal ih cih WWII hong ven’ ciangin India le Burma in Independence ngen ahihmanin suahtakna piak ding hun hong tung ta ahi hi. Tua hun lai in Khamtung Zogam teng pen Chin Hills regulation 1896 thukhun tawh indirect ki-ukna sungah om a, India gamke khat ahi British Burma gam tawh British-te’ khutnuai-ah ki om tuak ahi hi. Kawlgam teng pen British-te’n direct in uk a, mualtunggam teng pen indirectly in Frontier Areas Administration thukhun tawh Divide and Rule policy tawh hong uk uh hi. WWII hun sung pan kipan Independence Movement tuamtuam-te hong piang a, kipawl thei teng kipawl, kikhen thei teng kikhen in independent gam/ autonomous gam tuamtuam British colonial ukna nuai pan hong piang ding kithawi hun lai tak in; Zomi-te a ding in Chin Hills pen India tawh kipawl ding maw Burma tawh kipawl zaw ding cih thu hong om ahi hi. Nidang in Zogam Chin Hills teng pen British colonial gam sungah om hi a, tu in India le Burma ah kikhen ding hun hong tung ahi hi. Gamgi vai tawh kisai te kiangah Zomi makaai te’n “India tawh kipawl le ung, Sang [High School] n’ong pia thei ding uh hiam?” ci in dong ci hi: tua le “Ko pen gamgi vai tawh hong pai hi ung, sang vai tawh kisai lo hi.” ci in dawng kik ci Tua ciang in Zomi makai te kikum a “Vaigam tawh kipawl ding maw, Kawlgam tawh kipawl zaw ding?” cih thu kikupna nei ahi hi. “Vai mivom te tawh kipawl le’ng Vaimi pasal te’n ih numei teng hong buan sak gawp zel un ci’n ei’n lah hung zo tuan kei ni in, Kawlmi-te mah maingap zaw h’ang! Ih minam kinai pih Tibeto-Burmese kampau minam-te hi tuak h’ang” cih thu tawh Kawlmi tawh kipawl in Kawlgam sung ah Kawlkumpi’ khutnuai ah om ding a thukim Zomi-te ih hi hi. Zomi-te in an-neek tui-dawn pan kipan Kawlgam mah beel zaw ahihna kilangh ahi hi. Tua ahihman in Chin Hills pen Tio gundung zui in Kawlgam lam ah peem zaw ta ahi hi. Zomi u le nau teng zong Tio gun in sak le khang ah gi bang khen ta ahi hi. IV. Aung San-Atlee Thukimna le Panglong ThuciamPanglong thuciam pen Kawlgam Suahtakna makai Pro-Independence Pu Gen. Aung San’ makaihna tawh thupiang ahi hi. Aung San in nakpitak in mualtungmi teng hong zol in hong organized zo mah mah hi. Union gam khat in Independence lak ding hong genpih ciang in a kuamah peuh alungsim uh tuisuah ta ahi hi. Aung San in 1946 kum September 26 ni dong siah, bang mah authority le budget neilo pi in a mah le mah hanciamna tawh mualtungmi teng hong kaaikhawm ahi hi. Tua masiah hun sung khempeuh pen a ma’ ip sung pan om sun sun tawh ahi thei bang bang hanciam in khualzin in political campaign hong bawl bawl a hi hi.1947 Jan 12 ni in London ah British kumpi tawh Kawlgam suahsakna vai kikum ding in tung uh hi. Minthang inn pi ahi No.10 Downing Street ah Jan 13 ni pan kipan a kikup toto pen a nunung ciang Jan. 24 ni nitak 3:00P.M. hun pawl takciang in thukimna-te hong nei thei ta uh ahi hi. Tua thukimna in “Kawlgam suahtakna ding thu British kumpi in a thu in ki thukim hi” cih thu ahi hi. Tua ni thukimna teng Jan. 26 ni in fianalized kikupna bawl ding a, Jan. 27 ni in letmat [sign] thu thei ding thukim tuak uh ahi hi. Tua bang in 1947 Jan. 27 ni nitaklam 3:50P.M. hun in tangthu kiciamteh historic Aung San-Atlee Agreement thukimna letmat ki thu khin ta ahi hi.[Tua lai-ah U Saw le Thakhin Ba Sein in letmat thu nuam lo uh a, a hi zongh in na lung a kim kei uh le zongh lungkim lo cih thu tawh letmat thu un, a kicih ciang in ‘lungkim lo’ cih Note of Dissent tawh sign thu pan uh hi. Kawlgam tun khit ciang, Thakhin Than Tun le Thakhin Soe in tua thukimna langpan uh hi]. Tua tung tang in Churchill- te Conservative Party pawl in Labour Party-te tung ah pressure pia in Mualtuangmi-te vai tawh kisai thukimna khat kal uh hi. Tua in: Aung San-Atlee Thuciam 8 na Mualtung-gam Frontier Areas tawh kisai “Mualtungmi te tawh Union khat in kipawl ding thukimna khat Panglong Conference ah om hamtang ding” cih thu kalna khat om sak se hi. Aung San te pawl London a pai kal in Mualtungmi teng Ukna FFA Frontier Areas Administration pan in mualtungmi teng Kawlte tawh kipawl lohna ding hanciamna tampi om ahi hi. Tua manin Kachin ukpi-te le Shan ukpi-te kimkhat bang ut nawn lo-in, Karen le Kaya[Karenni] zongh Kawlte tawh kipawl a suahtakna laak khawm ding le Union in kipawl ding lungkia ta ahi uh hi. Zomi-te a ding bel Kawlgam beel lo-in ei le ei dinzawhna thu om kisa lo ahi hi. Pilna thupitna mu thei ta ih hihman in laisinna high school sang deih pen ih hi bekhi. Tua manin Aung San tawh kimuh phet in Zomi tangmi-te thudot masak pen in “High School n’ong pia ding hiam?” cih thu ahi hi. Aung San in a ma’ thu tawh “Pia ding!” ci pah lel hi. Lawmte’ ‘autonomy’ gen gen khawng a thei ban lo te ih hi hi . V. Panglong Conference, Mualtungmi-te le 1947 ConstitutionPanglong Conference ah Mualtungmi-te’ tawh thukim loh phatmawhna thu in Aung San-Atlee Thukimna Paragraph 3 na thuciam nambat 8 Frontier Areas taang (b) na hang ahi hi. British kumpi in mualtungmi le Kawlmi thukimna bawl ding Panglong Conference ni ding in 1947 Feb. 12 ni ciangtan khin sa ahi hi. A mau’ ngaihsutna ah Kawlmi te tawh kipawl a Independence laak ding le Union gam khat a din’ ding pen mualtungmi teng in thukim lo ding uh cih thu ahi hi.London pan in Aung San le a pawlte Feb. 2 ni in Kawlgam hong tung kik uh hi. Tawlngah ding hun om nawn lo ahihman in khual zin suak pah a Feb. 8 ni in Panglong vatung to hi. Kachin ukpi Duwa pawl khat le Shan Sawbwa te pawl khat in thukimna letmat [sign] thu ding/loding khensat thei lo uh a, Feb. 11 ni dong mah historic Panglong Agreement vai pen ketel siang thei nailo ahi hi. [Aung San zong a lung duai zo nawn lo ta hih tuak hi]Tua tak ciang in nitak lam ah: Kachin taangmi “Sama Duwa Sin Wa Nawng, Duwa Zau Rip, Shan gam taangmi ahi khanglam ukpi Sawbwa Sau Khun Pan Seng, Mongpawn Sawbwa Sau Sam Htun, Nyaung Shwe Sawbwa Sau Shwe Thaike, Zomi taangmi Pu Vum Ko Hau; Shan minautang taangmi U Tin Aye le U Htun Myint te teng in mualtungmi- te organize kik in nitak lam meeting khat bawl in kikumpha uh a, Aung San in Union of Burma min tawh suahtakna laak ding akisapna thu limtak gen phasak kik uh hi. Suahtakna ngahna ding lampi khat bek om a tua in kipawl khawm a Union gam khat dinkhopna bekmah ahihlam deihtak in gen hi. Tua ciang in a zingciang a kibawl ding formal conference ah thukimna letmat thu ding a kisapna uh tel in siangtak in khentat thei ciat pan uh ahi hi. [Tua lai ah thukimna om kei le, British te’n mualtungmi teng suahtakna hong pia lo ding a, FAA ukna nuai ah Governor khat le U Saw in uksak nuam a hi hi. Kawl mang' khutnuai mah ah ki om ve ve ding cihnopna hi]. VI.  Thukhupna: Union ni Hong Piang Khia Ta1947 Feb 12 ni zingsang nai 10:00A.M. hun in khoppi bawlna buukpi sung ah sabuai pi kiim ah tu in, Aung San in a masa pen in tangzang tak ding to a, a zat ngei tawntung Parker Vacumatic fountain lui gipgiap pen tawh Panglong Agreement laidal pi tungah Kawlmi le Zanggam bup taang in sign thu masa a, a banban in mualtungmi-te ahi Zomi, Kachinmi, Shanmi teng in letmat thuciat na tawh historic Panglong Agreement hong piang khia ahi hi. Tua ni [12, 02, 1947] in signatories teng a nuai a bang in taangmi 22 te ahi hi:For the Shan Committee:Sawbwas: Tawnpeng, Yawnghwei, North Hsenwi, Laika, Mong Pawn, Hsamonghkamand representative of Pawnglawng.Shan people: Tin E, Kya Bu, Sao Yapa Hpa, Htun Myint, Hkun Saw, Hkun Htee For the Kachin Committee:Myitkyina: Sinwa Nawng, Zau Rip, Dinra TangBhamo: Zau La, Zau Lawn, Labang Grong For the Chin Committee:U Hlur Hmung, U Thawng Za Khup, U Kio Mang For the Burmese Government: Aung San Hibang in Mualtung-Zanggam kipawlna Union Ni hong piang khia ahi hi.

Tuesday, 8 September 2015

Numei pil leh hai

A hai numei in aPpasal deihna selden hi.
A pil numei in aPasal thapia hi.
A hai numei in aPasal tha nem na mawhsak in hehden hi.
A pil numei in aPasal thahat nate en in lungkim hi.
A hai numei in amun amual enloin aPasal tawngin ki selpihden hi.
A pil numei in mimai ah aPasal maipha pia in, aki lawmlo aom leh amau nihbek theih in thugen hi.
A hai numei in aPasal mai mialsakin nuai siahden hi, aPasal anuai siahnain amah ki nuai siah ahih lam phawklo hi. A pil numei in aPasal thupisim in zahtak hi, tua in amah vaangpia hi.
A hai numei in abeisa thute’ gen kikkik in aPasal totbawlden hi.
A pil numei in aPasal tawh mailam thuhoih geelin kalsuan hi.
A hai numei in aPasal khialna khutletin nei in zawhthawh bawl hi.
A pil numei in aPasal mawhna mai sak in naukep bangin kemden hi.
A hai numei in “ pai khia in’ ci in awng in,apil numei in ‘ ka gei panin taikhia ken’ ci hi.
A hai numei in aPasal thaltang bangin pomcip in kangh ten tan hi Na nakkan semsemleh agamla tung semsem ding hi.
A pil numei in aPasal laileng bangin khahin akhutsung ah lungnuamsain akhau lencip hi.
A hai numei in ki pilsak , ki siam sak hi. A pil numei in aPasal dotbawlin aPasal tungah kinga hi.
A hai numei in a pasal ageipanin kalkhat zongh suanloin ukcip hi.
A pil numei in aPasal khahzel lenzel in lungkim sak hi.
A hai numei in anhuan meh huan siam napi in amah leh amah ki zepsiam lo hi. A pil numei in anhuan, mehhuan asiam baan ah amah leh amah zongh ki puah ki thawi siam hi.
A hai numei in aPasal lungsim gimna pia den in,  apil numei in a pasal lung sim thahat nadingin hanciam hi.
A hai numei in khitui luan na tawh a pasal gual lel sak in, apil numei in maitai nuihna tawh aPasal gualzosak hi.

Monday, 7 September 2015

Tangval khat ngaknu hopihna

Tangval: Lawmngaih na nei nai hia lawm?
Nungak: Nei nai het lo. Bang cin maw?
Tangval: Genesis 2: 18 sung na sim lecin “Pasian in mihing khat bekin a om ding hoihsa lo ahihmanin a kithuahpih ding numei bawl hi” ci hiven.
Nungak: Ahita zongin nang pen ka it ka ngaih theih nam hi kei ve teh aw lawm.
Tangval: 1John 4:8 sung na sim ve “ Itna a neilote in Pasian thei lo uh hi. Bang hang hiam cileh Itna in Pasian ahihi” ci hiven.
Nungak: Tua ahileh nong gen thute thumaan thutak mah maw leh?
 Tangval: Mathew 12:34 sung na sim ve “Ngaihsutna lungtang sungpan in a let khiate bek akigen khia ahihi” ci hiven.
Nungak: Tua bel hisa bilbel mah ingh. Ahizongin nang pen mi muanhuai nahih leh hihloh ken thei lo hiveng.
Tangval: Mark 13:31 sung na sim lecin “Leitung leh vantung abei gai zongin ka thu cikmah in bei ngei lo ding hi” ci hiven.
Nungak: A bangcia kei sese hong deih na hia? Nungak melhoih dang tam mahmah hi lo maw?
Tangval: Paunak 31:29 sung na sim ve “Nungak tampi ahoih leh a gina om hi. Himah leh nang hoihna kuamah in hong dem zo lo hi” ci hiven.Nungak: Kei sese nong deih pen lamdang sa ingh. Kei sungah a hoih tuam deuh bang om tuan a hiam?
Tangval: Solomon zawlla 4:7 sung na sim lecin “Ka ngaihno, hoih lua zen si cia maw! Nang tungah ka gensiat ding khat zong mu zo mahmah keng...” ci hiven.
Nungak: Uang lua se dah o. Tua zah takin bel hoih zo sam keng e.
Tangval: Paunak 31:30 sung na sim dih ve “Kideihsakna pen khemna hi lel a, melhoihna zong bangmah hi tuan lo hi. Ahizongin Pasian a zahtaak numei in pahtawina a ngah ding hi" ci hi lo maw lawm,!

Nupa khat lai kikhak

India gamah nupa khat omhici. Tua nupa te a pasal England gam ah sum thalawh in pai hi. Tua leh, khapawl khat hong cinciangin a pasal in a zi lai khak hi.
Kong It mah mah Ka Zi aw:Tukha pen sum ong khak zo kei ning; bang hang hiam cihle leitungbup sii-pua-zii hoih lo in ka Company uh zong ongban a hih manin kha sum ong pia zo lo uh in tua hang hi. Ong  telsiam in. A hi zongin ong it mah2 ka hih manin love kiss 100 ong khak ingh.(Hong It na pasal UK)

Reply: a Zi in zong lai thuk kik in" aw ....Love kiss 100 nong khak manin lungdam ingh. Tua love kiss 100 ka zat na a nuai bangin sazian ong khak kik ingh.
1. Bawngnawi ong puak pa in kha khat ai kiss 2 tawh lungkim aih man in na pia ingh.
2. Meisum (electric bill)dong pa in kiss 7 khit teh pumpi ki zop na om sak lo dg cihna thu kim ungh.
3. Inn nei pa zong ni khat kiss 2  or 3 vei pia in ong pai in kha khat inn sap tang ding ci in na thukim ungh.
4. I van lak2 na pa in kiss bek tawh lungkim lo a hih manin a dang tuam2 te zong na pia mai ingh. Hong  telsiam dingin ong um ingh. 
5. A dang van zat tuam2 a dingin kiss 40 na zang ingh.Na lungkhamkei in na senpi2 ingh. Kiss zong 35 bang om lai a hih man in tu kha bel a nungta zo lel ding in ki lamen ingh.Tukha a dan in mai kha ai ding ka na gel lai dia?(Hong It na Zi india)

Innkuan sungah kua khialzaw

Tapa: Nu dam maw? Ka zi koiah om ahia?Nu: Den in a vaak khia hiven. A vaakna ding mun hong zasak lo maw?Tapa: Zasak het kei veh e. Phamawh kei, hun a sak peuh ciang hong ciah lel in cia!Nu: Thu khat hong gen ning ei ka tapa. Na zi koiah om, na tanu na tapa koiah om cihte pen na theih sitset den kisam hi. Na theih kei lezong na kan ding thu hi. Na pa in hih thute mangngilh ngei lo hi.Tapa: Tua lian aive ka pa khialhna. Ka pa pen mi hamsapi hi. Ahihang kei bel tua dan hi lo. Suahtaakna thupisak ngiat. Mihing khat a ih piankhiat buangin suakta taka ih nuntaak theih ding thupi a sa hi ingh. Nu: Ahizongin innkuan sung hoihtak a ki uk zawh ding thupi hi. Na pa in innkuan sung hong uk zawhna hangin no a tate teng zong khangual tungah nuamsa takin om thei in, mi phakna tan hong pha sak in, mi neih pilna siamna a nei dingin hong pantah zo hi.Tapa: Ki ukna cih zong ahoih sam hangin midangte suahtaakna laksak cih pen thuhoih hinawn lo hi. Itna a tam luat ciangin thu nawngkaaipi suak thei hi.Nu: Tua leh kong itna uh, kong it luatna uh no adingin thu nawngkaaipi suak cihna ai ve maw!

Pata khat ki hozia.

Pa: E ka tapa, bangcia tutan nasem lai na hia? Zingsang nai 2 sat khin liang ta hiven. Bang a hia na buaipih?
Tapa: Zingciang zum ah ka piak ding lai abawl hiveng aw. Zo vet nuam ka hihciang a tudong a buaipih lai hi'ng ei pa.
Pa: Ong huh leng aive ka tapa.
Tapa: Bang e? Nuihzaak huai lel ei pa. Ong huh thei kei niteh! Ong huh dah mai o pa!
Pa: Bang e na gen? Ken tua na lai bawlte kum 40 sung sitset ka zumah a buaipih den hiveng. Ong huh thei sam mah ning e.
Tapa: No hun laia zum neucik sung khat ah na bawlte dan uh hi lo hi. No zum leh ko zum zong teh theih hi lo hi pa aw. No hunlaiin hanciamna leh kidemna khat zong om ken teh. Ko hun ciang bel nuntaak zawhna dingin zanhah den kul hi. Hanciam takin ka sep kei leh an a ngawl ding ka hihi.
Pa: Ko hunlaiin haksatna, hanciamna leh buaina khat zong om lo in um tuan na hiam? Hanciamna leh kuhkalna cihtakna tawh sum ngah in ka tapa 4 teng hong pantah in hiciang dinmun ah ong kha zo ka hihi.

Tutkho phot in

Kum 38 Pa khat a lupna tungah lumleh damna ngahlo ding aa, a damlo veve adamlo pawl khatte tawh tu khawm leng ci-in a inn panin pai khia hi.Mun khat hong tung hi. Tua lai ah Bual khat na om aa, hun khat teh ko lokzel hi. A ki lok hun sungin a ki bual masasa dam hi.A tomin cina pa in hun khat teitei tehbel a damlo khempeuh adam khitteh keibek cian lai ding ka hih manin kenzong damna ngah ning cih bek tawh aom lai tak in tua Bual neihpa, Tui tawh thugentehna a neih Zeisu hong paita hi.Zeisu in na dam nuam hiam acihleh cina pa in Zeisu ahih lam theilo, damna a piak thei ding lam tello hopihpih na pi tello hi. Khat veivei Zeisu ei tawh aom khawmlo dingin ki ngaihsun kha thei zel hi.A hun a cinteh Zeisu in cina pa Tho in la na lupna pek pua inla ciah o ci hi. Zeisu pen mundangah om hi tuanlo hi. Ka min omna ah ka lungsim om hi aci Zeisu hi. Tua ahih manin zahko na leh hoihlohna na thuak phial zongin Zeisu min ki genna ah tut kho photphot ni

Tuikhuk khat hiteh.

( John 3:6-30)Pasal 5 na neih khin hi. Tu-a na pasal zong na pasal taktak hilo hi cihi. A ki deih nawnloh teh na inn ah ciah oo cih 5 vei bang a ngah Numei nu bang zahin lungneu ding hiam? Ahi zongin mite deih nawnloh a ki nawl khin Numei nu pen Zeisu tawh nuam takin ki ho in Zeisu in Tuikhuk khat in bawlnuam hi.
LST sungah Zeisu in Messiah ahihna ama tung bek ah gen mawk hi. Jew mite kiangah genleh phavem ahi zongin biakpiakna ah a ki hong mite kiang bek ah ahihna gen hi.14 na ah Zeisu in ka piak tui a dawn te sungah tuinak piang ding a, a nungta pia suak ding hi cih gen beh lai hi. Zeisu kiang panin hong pai Upna leh nuntakna i ngahnini a ki panin a kang ngeilo tuinak bek hilo nungta paisuak dingin hong bawl ahihi.Zeisu in Tuikhuk khat in nang leh kei hong bawl ahih manin tua Tui khuk pen lei tung min leh za..cih bang a tuamtuam tawh ih ninsaklo ding zong thupi hi.

Sawbwa leh Sawbua lamdan zia

Sawbwa vs Sawbua

Khangthak Zosuante adingin koi hizaw ding hiam.
Tulamteh khuamin gelhdan tawh kisai telkhialhna omtheizel aihmanin kei mimal muhzia leh ngaihsutna hong pulaknuam ingh

Khang Tangthu laigelh honkhat ka simnate ah ka mudan...
Nidangin, Sawbwa, Sawbawr, Sawbaw,ciin min na kivawh hi. Hih Saw cih kammal ahihleh Shan minamte min masa ahi hi. Hibangin akhang khangin amau deihna tekin lai ah agelh uhciang hibangin awsuah atuamtuam in hong om ahi hi. Tua hihmanin hih Sawbwa khuapen nidangin Shan State cihna ahi hi.(tudong mah pawlkhatin sa salai uhi) tua hi a ei Zomite khuasat hilothei kha ding hi. Bang hang hiam cihleh japan gal khitciang aa ki tungsuk pandan ahi hi. Zomi history sungah Zomitepen Sengampan kilal in Chindawn gundung kiim ah kiteeng masa cihi tuapan lalkhia leuleu in tu a Chin State ih khamtung gam ah teengin kum tampi sung mah kiteengin nuntaakna hamsat luatna hangin 1970 kiimpawl ciangin zanggam ciin tu a kalay/kabaw kiim teng ah honkhat teengsuk uh ciin na ki gelh hi.hih tangthu tepan ih kansuksul teh Chindawn pan khamtung ah khamtung pan Zanglam ah cihbangin pawlkhat khat na lal kawikawi hi. Tua ahihmani tu a kalaymyo pan pawlkhat Sawbwa ah na lut uh hiding hi. Ahizong tua alung masa kua hiam cih amin lian ki theizonailo hi. Himahleh pawlkhatte gelhna ah hih Sawbaw atung masapen Saizang awsuah zanghte hihtuak hi. Amau tu'n khawngin Zomi ki tamnai hetlo ding cihpen ki muthei hi.bang hang hiam cihleh Sawbwa cih laimal nazatpih pihlai mawk uhi. Lamkhat panin thu kineizolo cihna hipah hi. Hih Sawbwa cihpen ei Zomite danleh abeh min uh hilel ding hi ciin pawlkhat khatin ngaihsun hi. Tuabangin hamsatna tampitawh sua'n leh khak hong neihtoto in sua'nleh khak tampi hong neih ciang un nidangin hih Sawbwa kici tu'n hi khua ah Zomi kampau kibang hongtampen phialta aihmanin Zomite pau/awsuah tawh "Sawbua"ciin tu'n atamzaw in kizanghta ahi hi. Bang hangin Sawbwa leh Sawbua kilamdang hiam cihleh, Shan gam hinawnlo in,baanah Zomite kitamta aihmanin Zomi khua hi cia hong kitheihpih theihna dingin Sawbua cih mailam ah ih zattoh toh ding hong thupi mahmah ding hi. (Sawbwa na ciin laimal na gelh leh Shante omna, Shan minam hong kisa ding hi tua hihmanin Zomi na hihleh Sawbua ciin laimal zangh ta in.)

By: K.H.Mang

Sunday, 6 September 2015

Sawbua khua ah Zomite Lut kipatna

ZOGAM-NUAM
 "Joshua Thang- Pupa’ Suulnung "  Mualzawl Khuasatna- Kangkaan, Tuimu leh Vomkua-Lunmual Khuasatna-Philnak Khuasatna-         Tuilangh, Muizawl leh Zampi-         Tedim, Tahan leh Kalaymyo-         Sawbua, Sakhankyi, Tamu-         Yangon leh Gamdang“History is Living, History speaking and History Writing” cih Thupil aommahbang in Tuanpupate’ tangthu laigil ciaptehhuai-thute ciaptehna tungtawn in pil-gamtatna kingah thei a, khang thak hun ahBiakna bek kithupisakzaw ahihman in khangluite tung pan aa kingah pilnate kimansuah dektak hi.Zogam nuam, Tuun Nu Zogam, Pianna Vangkhua, Ciimnuai Vontawi … cihbang laphuak siamte nopsakna thusim khat in Tuanpupate nuntak khuasak ziate pan in Pilna sinkha uh a, Singta gam eenglo ding in cihte pawl dong in Pasian in Zogam Thupha ong piak zia ten na lungngai phapha uhhi.Dawi leh kau, Niingzu, Aiisa leh Ngeina hoihlote tawh hong kikhensakzo pen Missionaryte hong puak Pasian Thumanphate hang bekbek himah a,ahizong in ngeina hoihte na leeng tawh ih paihkhopkhak pen eimau khialhna hizaw kha thei ding hi. Tuanpupate’n Christian Biakna thei khalo na pi un, Christiante gamtatzia ding in Lai Siangtho hong hilh daan in agamtatna uh ah tampi na zuikhin zo uh hi. Adiak in mawh kimaisakna bang pen na thupi ngaihsut mahmah uh a, haksat gentheih thuak aom ciang zong na kihuh, na kipanpih diamdiam uh ahihman-un Thupha angah uh hi.          U leh nau, Beh leh phung, Veng leh paam, Khua leh Tui, Gam leh LeiItna abulphuh man un amau hun lai un Zogam pen nuam asa mahmah ciat uh ahihi. Tun zong hi thei hi. Pupa’ Suul Tuanpupate Tibet Gam pan Kalay-Kabaw Valley atundong un Kawl leh Zo na teeng khawm ngei uh a, Tuni aa Zogam(Chin State), Kachin gam, Mizoram, Manipur, Nagaland, Kawl gam sak lam aateeng minamte unau khat, innkuan khat bang in nasem khawm ngei lel mawk uh hi. Hun hong paito zel in Kawlmi mangpa hun takciang in kikhen thaangna hong om a, ahunhun in suahtakna zong in kilalkhia zelzel ahihman-in Kampau, Gamtatdaan tuamtuam piang aa, Ciimnuai khul, Lailun khulte bulphuhna tungtawn in Zogam saklam ah khantohna tampi aom mah bang in kibatlohna zong tampi mah om veve hi. Ciimnuai bulphuhte a tamzaw in mimbang pianna Pupi Zo min pua in Zomi kilawhna pen khum sa ngaungau ihihman-in Zomi kicih ding adeih pen ihihi. Ciimnuai Vontawi, Ciimnuai mi ihkicihmahbang in Zogam Eden bangpian Ciimnuai ahi-ngei hi. Kaalzang(Thuklai Khuapang) pan Babel Tausang hun hong tun taktak ciang in  Pu Phut Thang in ama’ Innkuante akhansuahzawhna ding ngaihsun pha mahmah a, Ciimnuai khua: Kipawltheihcilna khua na lunggulh kik hi. Ahizong in Ciimnuai pen Tanglai khualui bek hi a, kiim leh paam ngaihsutna tawh Ciimnuai khua ah teengsuak lo in anai pen a om Phaileng khua ah nalut suak phot uh hi. Phaileeng khua zong Mualbem Innpipa Pu Khan Thuam in siahkhua suaksakzo ahihman-in atapa ………… siahkaihna khua ding in a geelkholhsa hina pin, ….. pen Kawl ah Bawngkai ding in apai leh si zenzen ahihman-in Phaileng khua a-ukzolo suak hi. Pu Khan Thuam in Ciimnuai khuasuk khempeuh leh Phaileng gam ihcih teng tawh …… gam ding in ageelsaksa ahingei hi.  Pu Phut Thangte pata zong Ciimnuai khua lui ah na hawhzel uh a, tawl khat khit ciang in tua Ciimnuai khua mun teng lo ding in vazuan uh a, an ahau mahmah ngei uh hi. Phaileng khua pan Pu Phut Thang innkuan leh u lehnau pawlkhat in Ciimnuai khua lui aa a lokhawhna mun uh ah Buk limtak lam in giakpah uh a, khua mah bang in nuam sa mahmah lel uh hi, kici hi. Pu Phut Thang in a lunggulhna mun tung kisa hinapi lokhawhna leh sialkhawk ding gam aneuluatna hang in Innkuanpihte lunggulhna tawh gamtaak sat ding vaihawmna aneithei zelzel uh hi. Tua bang kawmkaal ah atupa Pauvial asihciang in amakpa Pu Ngiakson leh  atanu Pi Awihuaite’n taneilai ding lah hinawnlo maw kung a cin nakpi tak in a lungkham mahmah uhteh thu kikum zel uh a, atawpna ah Saizang Innpi te’n atheihciang in mau mikepte suahtaakna apiaknopte uh mi khat peuh in Lawigiat tawh hong tankhia leh amau’ ta suaksak thei lel nung acihteh Pu Ngiakson leh Pi Awihuaite’n khat leipah leng ci uh a, asunghpa Pu Phut Thang in zong thukimpih ahihman-in Kawpu kici pa leipah uh hi. Pu Ngiakson in atapa Pauvial mintapsak in Vial Thual aphuakpah lian hi. Tawlkhat khitteh tapasal khat leilai leng cih ngaihsutna hong neih leuleu uh ciang in Saizang Innpite’n: Phut Thang leh Ngiakson tawh Zawl in ih kimat buang in na deih pen uh hong iit ngam sam buang kei nung ci uh a, Lawigiat mah tawh Bena kici pa leisak leuleu uh hi. Amah pen Saizang Innpite innsung pan akhangkhia hi a, Pu Phut Thang leh Pu Ngiaksonte sunghta putu in zong pilsa in lungdam peuhmah uh hi. Vial Thual leh Benate unau pen Pu Ngiaksonleh Pi Awihuaite ta hita uh a, Pu Phut Thang’ tute ahihban ah Thatmun Beh tapa innluahza angahte hi ta uh hi. Saizang Innpite kiang ah a vahawh kik ciang un zong man tawh kileisa, asuakta khinte ahihmahbang un pilvang tak in kizopna na bawlsak ta uh hi. Sangzang Innpite in Phaileng khua aa om azawlte uh Phut Thang leh Ngiakson in Ciimnuai ah khua adin kik saknop uh hang in gankhawkding ngaihsutna tawh gam neusalua uh ahihman in akhawlkik ahihna leh gamthaksatnuam uhahihlam aphawk ciang un lmtak kikum khawm vet uh a, Saizang Innpipa in atapate akhanciang in asiah-kaihna ding uh Tedim gamsung ah khua tuamtuam deih ahihman in khuasatnuamte hanciamna akhaktan kei uh hi. Phaileeng khua aa tengte pen Mualbem Innpite ukna nuai ah om citciat uh a, Saizang Innpite siahlaak hilo ahihman-in Saizangte tawh lawmta bang in na om thei denlel uh hi. Vangteh khua leh Phaileng khua pen Mualbem tawh direct in na kizom uh aa, tua pen Pu Khan Thuam in atate aadi’n ahawmsakna bangbang azui uh ahihhi. Saizang Innpite pen Veenglehpaam bek hilo khuavengte tung dong ah thudik uh ahihman-in Pu Phut Thang tawh zong Zawl in akineithei uh ahihi.Phaileng khua pan Mualzawl khua akisatciang in zong kizopna abeituanlohna ding in Pu Phut Thang’ tapate in apa uh maban zomto zel in Pu Vial Dam leh Pu Vial Thuamte unau hun, atapa Sian Za Thang hausa sep hun dong ah Lunmual khua pan Pu Phut Thang’ tute in Saizang Innpite tawh kizopna nei tawntung uh hi. Independent ngah khit ciang in zong na kihawh zelzel lai uh a, akhangkhang in thusim-thulangh vaihawmkhawm tawntung lai uh, kici hi. Hih thute hunkhat lai: Thusim kizopna vive hingei hi.          Pu Thuam Thawng in atapate sung pan khat in Lunmual uk ding cih geelna nei ahihman-in amau uktheih hun atun ciang in a-ukna piakik ding in amuan Bena pen hausa semsak phot uh-a, atapa asuahciang in apu min tapsak in Thawng Kho Thang aphuak hi.Myo-uk suam huhau in Pu Thuam Thawng akimat ban ah Kendat ah asih khit ciang atapate sung pan Lunmual khua ukpi ding pa Pau Kam zong khuasuak tuanlo a, Pu Bena hong suahtak ciang in hausa semkik phot hi.Saizang Innpite geelna akipelhmang khin hita aa, Pu Bena sih ciang in atapa Thawng Kho Thang in hausa sepzom theihna in a nei hi.  Hausa Thawng Kho Thang hong khan ciang in Kapteel Pu Song Theu’ thukawi theitel lopi in azuihtakciang in Lunmual pan athukimpih zolo pawl khat in genpih ta leh kiliansak in khuapihte thugensangnuamlo bek thamloin na gawtbawl zawzek lai mawk uh hi. Pawl khat in azuih tak ciang in Pu Vial Thuam leh Pu Ngul Khua Thang ban ah anungciang in Pu Son Gen Innkuan in zong na zuinuam hetlo in Saizang Innpite mah tawh vain a hawmkhawm zaw veve uh hi.(Hihthu pen Kaptel Pu Songtheu makaihna tawh Leibawlna leh Pu Son Gen sialkap ding kim lai “SonGen sial thau kei, VialThuam sial thau zaw” cih bang in Pu Thawng Kho Thang thupiakna tawh Pu Vial Thuam Sial kikapsakna Tangthu tawh kizom hi.
Thulakna:
Phut Thang Net.